Mavzu: Temirbeton konstruktsiyalarning kuchlanish deformatsiyalanish holatining uch bosqichi

18.2.Kuchlanganlik-deformatsiyalangan holat bosqichlari 
Tashqi kuchning bosqichma-bosqich ortib borishini turli temir beton 
elementlarda tadqiq qilinganda kuchlanganlik deformatsiyalangan holatining uchta 
xarakterli bosqichi kuzatilgan. 
1-bosqich – betonning cho’ziluvchi qismida darzlar hosil bo’lgunga qadar, 
bunda betondagi kuchlanish uning cho’zilishga bo’lgan qarshiligidan kichik 
bo’ladi, cho’ziluvchi zonadagi zo’riqishlarni beton va armatura birgalikda qabul 
qiladi. 
2-bosqich – betonning cho’ziluvchi zonasida darzlar hosil bo’lgandan keyin, 
darzlar hosil bo’lgan joydagi cho’zuvchi zo’riqishlarni armatura qabul qiladi, 
darzlar ustida va darzlar oralig’ida hosil bo’ladigan cho’zuvchi zo’riqishlarni esa 
armatura bilan beton birgalikda qabul qiladi. 

---

3-bosqich – buzilish bosqichi bo’lib, element yuk ostida bo’lgan davriga 
nisbatan juda qisqa vaqtda ya’ni bir zumda kechadi. Bunda cho’ziluvchi zonada 
joylashgan sterjenli armaturalardagi kuchlanish uning fizik yoki shartli 
oquvchanlik chegarasiga yetadi, yuqori mustahkamli sim armaturalarda kuchlanish 
vaqtinchalik qarshiligiga yetadi, beton siqiluvchi zonasidagi kuchlanish esa 
siqilishga bo’lgan vaqtinchalik qarshiligi miqdoriga erishadi. Elementning 
armaturalash miqdoriga bog’liq holda buzilish cho’ziluvchi yoki siqiluvchi zona 
bo’ylab ro’y beradi. 
Tashqi yukning bosqichma-bosqich oshirib borilganda temir beton 
elementning sof egilish zonasidagi kuchlanganlik deformatsiyalangan holatining 
uchta bosqichini ko’rib o’tamiz. 
1-bosqich
. Elementga kichik miqdorda yuk qo’yilganda beton va 
armaturadagi kuchlanish miqdori kichik bo’ladi, deformatsiya xarakteri elastik 
deformatsiya singari bo’ladi. Kuchlanish va deformatsiya orasida bog’lanish 
chiziqli bo’ladi. Betonning siqiluvchi va cho’ziluvchi zonasida normal kuchlanish 
epyuralari uchburchak tarzida bo’ladi. Elementga ta’sir etayotgan yuklamaning 
ortishi bilan betonning cho’ziluvchi zonasida plastik deformatsiyalar rivojlana 
boshlaydi, kuchlanishlar epyurasi egri chiziq ko’rinishini oladi, kuchlanishning 
miqdori cho’zilishdagi chegaraviy mustahkamlikka yaqinlashadi. Bu holat 1-
bosqichni yakunlanayotganligini bildiradi. Yuklamaning keyingi ortishi natijasida 
betonning cho’ziluvchi zonasida darzlar hosil bo’ladi va kuchlanganlik-
deformatsiyalangan holatining ikkinchi bosqichiga o’tiladi. 
18.1-rasm. Oldindan zo’riqtirilmagan elementlarni egilishdagi normalь kesim bo’yicha 
kuchlanganlik-deformatsiyalangan holatlari bosqichlari.