Astronomiyadan ma’lumotnomalar

«Qalam uchida» Neptun 
sayyorasini kashf qilgan olim – 
Urban Leverye.
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
91
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Kosmik apparatlar:
Mariner-10 
Mariner-10 
– 
AQSH 
tomonidan 
uchirilgan 
sayyoralararo kosmik apparat. 1973 yilning 3-noyabrida, Atlas 
SLV-3D/Centaur D-1A raketa eltuvchisi yordamida, Kanaveral 
kosmodromidan koinotga parvoz qilgan. Loyiha qiymati 100 
million $ baholangan bo‘lib, undan ko‘zlangan asosiy maqsad, 
Venera
va 
Merkuriy
sayyoralarini tadqiq etish bo‘lgan. 
Mariner-10, ushbu seriyadagi kosmik apparatlarning so‘nggisi 
bo‘lgan. chunki, undan keyingi uchirilishi ko‘zda tutilgan 
«Mariner-11» va «Mariner-12», mos ravishda «
Voyajer-1
» va 
«Voyajer-2» sifatida qayta nomlanib, 
tashqi sayyora
lar 
tomonga uchirilgan.
Apparat massasi, uchirish vaqtida 503 kg bo‘lib, uning korpusi 1.4 metrni tashkil qilgan. Mariner-10, 
har biri 2.7 metr bo‘lgan ikkita quyosh panelidan quvvat olib ishlagan. Uning bortida, ultrabinafsha 
diapazonda ham tasvirga olish imkoniyatiga ega ikkita kamera o‘rnatilgan edi. Undan tashqari apparat bortida, 
ultrabinafsha spektrometrlar, infraqizil radiometr, quyosh plazmasi detektori, magnitometrlar mavjud edi.
Mariner-10, «Luna-3» («Луна-3») dan keyingi, gravitatsion manyovrni amalga oshirgan ikkinchi 
kosmik apparat bo‘ldi. u Venera tortish kuchi ta’siridan, o‘z perigeliysini Merkuriy bilan yaqinlashish uchun 
foydalandi. U Venera bilan 5770 km gacha yaqinlikka erishgan. Apparat Venera sirti va atmosferasiga oid 
300 ga yaqin fotosuratlarni yerga yubordi. Ular tufayli Venera atmosferasining doimiy harakatda ekanligi 
isbotlandi va Venera atmosferasining dinamik modeli ishlab chiqildi. Mariner-10 dan olingan ma’lumotlar 
asosida, Veneraning massasi avval hisoblanganidan ko‘ra birmuncha katta aniqlikda qayta o‘lchandi. 
Shuningdek u Venerada magnit maydoni yo‘qligini aniqlab berdi. 
1974 yil davomida, Mariner-10 Merkuriy yaqinidan ikki marta uchib o‘tdi. Dastavval, 29 mart kuni 
703 km masofada, keyin, 21-sentyabr kuni 48,069 masofada Merkuriyni tadqiq qildi. Oxirgi marta, 1975 
yilning 16 martda 327 km masofadan turib, Merkuriy sirtiga yuzlandi. Bu tadqiqotlar natijasida olingan 
fotosuratlar va radiografik, spektral ma’lumotlar asosida, Merkuriy sirtining 40-45% qismining xaritasi tuzib 
chiqildi. Merkuriy sirti ham, xuddi Oydagi kabi kraterlarga to‘la ekanligi ma’lum bo‘ldi. U shuningdek, 
Merkuriyning tungi (−183 °C) va kunduzgi (+187 °C) haroratlarini o‘lchadi (zamonaviy natijalarga ko‘ra ular 
mos ravishda −190 va +500 °C). Mariner-10 uzatgan ma’lumotlarga ko‘ra, olimlar, Merkuriyning atmosferasi 
deyarli yo‘q ekanligi, faqat yupqa geliy qavati mavjudligini aniqladilar. Bu apparat orqali, birinchi marta 
Merkuriyning magnit maydoni xossalari aniqlandi.
Mariner-10 2008 yilgacha, Merkuriy yaqinidan uchib o‘tgan yagona kosmik apparat bo‘lib qoldi. 
Undan olingan tasvir va ma’lumotlar, astronomlarga Venera va Merkuriy sayyoralari, Oy va Quyosh haqida 
qimmatli axborotlarni taqdim etdi.