Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Sereraning «Xabbl» 
teleskopidan olingan tasviri.
 
Juzeppe Piatssining Sereraning 
kashf etilishi haqidagi 
risolasining muqovasi. 
Palermo, 1802 yil
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
60
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Sereraning Kashf etilishi 
Kashf etgan olim 
Juzeppe Piatssi
 
Kashf etilgan joy 
Palermo, Italiya 
Kashf etilgan sana 
1-yanvar, 1801 yil 
Kashf etish usuli 
Kuzatuv
Sereraning orbital ko‘rsatkichlari 
Perigeliy
 
2,5465 a.b. ; 381 028 000 km; 
Afeliy
 
2,9842 a.b. ; 446 521 000 km; 
Katta yarim o‘q
 (
α
) 
2,7653 a.b. 413 767 000 km; 
Orbita ekstsentrisiteti
 (
e
) 
0,07934; 
Siderik aylanish davri
 
1680,5 kun; 4.6 yil. 
Orbital tezligi
 (
v
) 
17,882 km/soniya; 
O‘rtacha anomaliya 
27,448° 
Peritsentr argumenti 
2,825° 
Og‘ishi 
10,585° 
Yo‘ldoshlari 
- 
Sereraning fizik ko‘rsatkichlari
Ekvatorial radiusi 
487,3 ± 1.8 km; 
Qutb radiusi 
454,7 ± 1.6 km; 
Hajmi (
V
) 
6,39·10
9
km
3
; 
Massasi (
m
) 
9,43 ± 0,07·10
20
kg; 
O‘rtacha zichligi (
ρ
) 
2,077 g/sm
3
; 
Ekvatoridagi erkin tushish tezligi (
g
) 
0,27 m/soniya
2
; 
O‘qining og‘ish burchagi 

3° 
Albedo
 
0,090 ± 0,0033; 
Ko‘rinadigan yulduz kattaligi 
6.7 dan 9.32 gacha; 
Mutloq yulduz kattaligi 
3,36 ± 0.02 
Sirtidagi o‘rtacha harorat
‒167 K (−106 °C) 
Yer, Oy va Sereraning taqqoslanishi.
 
Serera 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
61
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Erida
Erida (
136199 Eris
) – karlik sayyoralar ichida eng yirigi. U kashf etilgan 2005 yilda, 
Quyosh 
tizimi
ning 10-sayyorasi sifatida ham baholangan. Biroq 2006 yildan boshlab u karlik sayyoralar turkumiga 
kiritildi. Erida 
Transneptun obyekt
 va 
Plutoid
 hisoblanadi. Uni ilk marta Kaliforniya Texnologiya universiteti 
olimlari Maykl Braun, Chedvik Truxilo va Devid Rabinovitslardan iborat ilmiy guruh tomonidan, 2005 
yilning 5-yanvar kuni, Samuel Oushin teleskopidan olingan 21-oktyabr 2003 yilga tegishli fotosuratlarni tahlil 
qilish jarayonida aniqlangan. Bir necha oylik kuzatuv va tahlillardan so‘ng, kashfiyot haqida 2005 yilning 29-
iyul kuni e’lon qilindi.
Unga dastlab 2003 UB
313
shartli nomi berilgan edi. Erida dastavval 10-sayyora deb hisoblangani uchun, 
unga astronomiya an’analariga muvofiq, qadimgi Rim va Yunon mifologiyasiga oid nom berishga qaror 
qilishdi. Ilmiy guruh rahbari Maykl Braunning o‘zi unga «Prozerpina» - ya'ni, Plutonning xotinining ismini 
berishni taklif qilgan. Undan tashqari «Zena», «Persefona» va «Lailo» variantlari ham ko‘rib chiqilgan. Oxir 
oqibatda, Braunning o‘zi, qadimgi yunon janjal va adovat ma’budasining nomi – Eridani (Ἔρις) tanlashni 
ma’qul ko‘rdi. 
XAI
bu nomni 2006 yilning 6-sentyabr kuni rasman e’tirof etdi va ertasi kuni 7-sentyabrda 
Eridani karlik sayyoralar safiga kiritdi.
Erida orbitasi, astronomik arxiv fotosuratlarini 1954 yilgacha qayta tahlil qilish orqali, jiddiy o‘rganib 
chiqilmoqda. Biroq, uning harakat qonuniyatlarini yuqori aniqlikda o‘rnatishga ko‘plab sabablar to‘sqinlik 
qilmoqda. Ulardan biri Eridaning o‘z orbitasidagi juda sekin harakati bo‘lsa, uning ko‘rinish kattaligi ham 
juda xira ekanligi kuzatuvlarni qiyinlashtiradi. Eridaning ko‘rinadigan yulduz kattaligi 18,7
m
(taqqoslash 
uchun, Plutonda bu ko‘rsatkich 15
m
). Eridaning Quyoshdan o‘rtacha masofasi 68,05 a.b. (10,18 milliard km), 
biroq, uning orbitasi o‘ta cho‘zinchoqligidan (ekstsentrisiteti 0,435), Erida Quyoshdan eng uzoqlashgan 
paytda, 97,63 a.b. gacha (14,61 milliard km) va eng yaqinlashganida esa, 38,46 a. b. (5,75 milliard km) 
masofani egallaydi. Erida Quyosh atrofida 581 yilda to‘liq bir marta aylanib chiqadi. 
«Xabbl» teleskopi
dan 
olingan ma’lumotlar asosida, Eridaning diametri 2400±100 km atrofida deb baholandi. Eridaning massasi, 
uning tabiiy yo‘ldoshi borligiga ko‘ra aniqlandi va Plutondan vaznliroq bo‘lib chiqdi: (1,67±0,02)·10
22
kg; 
bundan kelib chiqadiki, uning o‘rtacha zichligi ham 2,52±0,05 g/sm
3
bo‘lishi mumkin. Eridaning o‘z o‘qiga 
nisbatan og‘ish burchagi va o‘z o‘qi atrofida aylanib chiqish muddati (erida sutkasi) hozircha noma’lum. 
Stefan-Boltsman qonuniga asoslanib ishlab chiqilgan natijalarga ko‘ra, Erida sirtidagi o‘rtacha harorat, −253 
°C atrofida ekan.
Eridaning hozircha yagona tabiiy yo‘ldoshi – Disnomiya 2005 yilning 10-sentyabr kuni S/2005 (2003 
UB
313
) 1 vaqtinchalik nomi bilan aniqlangan. Tabiiy yo‘ldoshga rasmiy nom - (136199) Eris I Disnomiya 
2005 yilning 13-sentyabr kuni biriktirildi. Disnomiya – yunon afsonalaridagi ma’buda Eridaning qizining 
nomidir. U Eridadan 37000 km masofada harakatlanadi va o‘z sayyorasini taxminan 16 kunda aylanib chiqadi. 
Kashf etilishi 
Kashf etgan olim 
Maykl Braun, Chedvik Truxilo, Devid Rabinovits 
Kashf etilgan joy 
Kaliforniya, AQSH 
Kashf etilgan sana 
5-yanvar, 2005 yil