O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti

3.Motivatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy jihatlari 
Motivatsiya — bu faqat mukofotlarni tarqatish emas. O‗z xizmat vazifalarini bajara 
olmagan  yoki  mehnat  intizomini  buzgan  xodimlarni  adolatli  jazolash  ham  ularni  o‗z 
faoliyatlarini yaxshilashga undaydi. 
Bizningcha,  ehtiyojlar  ierarxiyasini  (pog`onasini)  amerikalik  psixolog  A.Maslou 
ancha  to‗liq  va  muvaffaqiyatli  ishlab  chiqqan.  U  xulq-atvor  sabablarining  beshta 
darajasini yoki guruhini u yoki bu paytda  ustunlik qiluvchi ehtiyojlarga qarab ajratgan.  
1.  Odamlarning  takror  ko‗payishiga,  oziq-ovqatga,  nafas  olishga,  jismoniy 
harakatlarga, kiyim-bosh, uy-joy, dam olish va hokazolarga bo‗lgan fiziologik va jinsiy 
ehtiyojlari.  
2.  Ekzistentsial  ehtiyojlar  –  o‗z  yashashining  xavf-xatarsiz  bo‗lishiga  ehtiyoj, 
ertangi  kunga  ishonch,  hayot  faoliyatining  barqaror  shart-sharoitlari,  insonni  qurshab 
turgan  muhitning  muayyan  darajada  doimiy  va  muntazam  bo‗lishiga  ehtiyoj,  mehnat 
sohasida  esa,  kafolatlangan  bandlikka,  baxtso‗z  hodisalardan  sug`urtalanishga  va  shu 
kabilarga bo‗lgan ehtiyojdir.  
3.  Jamoaga  bog`liqlikka,  unga  mansublikka,  muomalada  bo‗lishga,  boshqalar 
to‗g`risida g`amxirlik qilishga, o‗ziga e‘tibor berilishiga, birgalikdagi mehnat faoliyatida 
ishtirok etishga bo‗lgan ijtimoiy ehtiyojlar.  
4.  O‗z-o‗zining  hurmat  qilinishiga,  obri-e‘tiborga  ega  qadr-qimmatning  oshishiga, 
xizmat sohasida o‗sishiga, maqomi, nufuzi ortishiga, tan olinish va yuqori baho olishga 
bo‗lgan ehtiyojdir. 
5. Shaxsiy, ma‘naviy ehtiyojlar o‗zining ijod orqali faollashuvi, o‗zini namoyon qila 
olishida ifodalanadi.  
Ehtiyojlar  mehnat  motivatsiyasining  sabablari  umumiy  jarayonida  muhim 
o‗rinlardan  bo‗rini  egallaydi.  Ular  xodimlar  tomonidan  anglab  yetilsa,  xulq-atvorni 
rag`batlantiradi.  Bu  jihatdan  ular  muayyan  shaklga  –  u    yoki  bu  faoliyat  turlariga, 

---

 

101 
obyektlar  va  buyumlarga  qiziqish  shakli  sifatida  idrok  qilinadi.  qiziqish  –  bu,  anglab 
etilgan ehtiyojlarning aniq ifodasidir.  
Mehnat  motivatsiyasi  jarayoning  eng  muhim  elementlari  qadriyatlar  va  xulq-atvor 
normalaridir.  Qadriyatlar  –  bu,  subyekt,  jamiyat,  sinf,  ijtimoiy  guruhning  hayot  va 
ishning  asosiy  va  muhim  maqsadlari  to‗g`risidagi,  shuningdek,  ana  shu  maqsadlarga 
erishishning asosiy vositalari haqidagi tasavvurlaridir.  
Qadriyatlarga  jamiyat,  jamoa,  shaxs  ko‗z  o‗ngida  ijobiy  ahamiyatga  ega  bo‗lgan 
barcha  predmetlar  va  hodisalar  kiro‗tiladi.  qadriyatlar  olami  jamiyatning  ehtiyojlari  va 
qo‗ziqishlari  xilma-xil  va  bitmas-tuganmasdir.  Qadriyatlar  moddiy,  ma‘naviy,  ijtimoiy, 
siyosiy bo‗ladi va hokazo. Ular ehtiyojlar va qo‗ziqishlar asosida tarkib topadi.