O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟limi vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Bundaxishn (olamning yaratilishi)
– pahlaviy adabiyotlar ichida eng 
salmoqli asarlardan biri va «Avesto»dagi yo‗qotib yuborilgan
Damdad-nask 
ning
 
tafsiri hisoblanib, bizgacha 2 xil qisqa (hindcha) va to‗liq (eroncha) ko‗rinishda 
yetib kelgan. Bundaxishnning eng qo‗hna nusxalaridan biri 1397 yilda Peshotan 
Ram Kamdin tomonidan ko‗chirilib tartib berilgan. Hozirgi kunda barcha qadimgi 
Eron tarixi va zardushtiylik masalalari bilan shug‗ullanadigan tadqiqotchilar 
Rossiya fanlar akademiyasining Sharqshunoslik instituti Sankt-Peterburg arxivida I
170/6 inventar raqami, Londondagi India Offis kutubxonasi va Zardushtiylarning 
hozirgi kundagi markazlaridan biri hisoblangan Naosari shahridagi dastur Maxyyar 
(Mexrdji) Ran kutubxonalarida saqlanayotgan Bundaxishn va boshqa bir qancha 
paxlaviy matnlarni o‗zida mujassamlashtirgan, dastur Shopur Shaxrobji 
tomonidan 1873 yilda tartib berilgan qo‗lyozma nusxasidan foydalanishadi. 
Dastur Shopur Shaxrobjining bobokaloni mashhur kohin, dastur Maxyyor 
(Mexrdji) Ran 1579-1591 yillarda Boburiylar saroyida bo‗lib Avesto, Bundaxishn 
va boshqa pandnomalar asosida shoh Akbarni zardushtiylik ta‘limoti bilan 
tanishtirgani to‗g‗risida ham ma‘lumotlar saqlangan.
Bundaxishnning qisqa (hindcha) talqini o‗ttiz to‗rt fasldan iborat bo‗lib 
uning asosiy mazumunini olamning yaratilishi, yaxshilik va yovuzlik o‗rtasidagi 
kurash, tabiatda uchraydigan hodisalar va ularning xususiyatlari masalalari tashkil 
etadi. Shuningdek, osmon jismlari, sayyoralar, vaqt hisobi, viloyatlarni 
boshqarish, tarixiy shaxslar va bir qator turli jabhalar, jumladan, boshqa yozma 
yodgorliklarda uchramaydigan qator ilmiy–axloqiy fikrlar, ajdodlarimizning 

---

38 
ta‘lim-tarbiyaga oid qarashlari aks etgan. «Bundaxishn»ning «Donishmandning 
o‗z farzandiga nasihati», «Ustozning birinchi sinf o‗quvchisiga pandi» kabi 
qismlarida yosh avlod tarbiyasi, kamoloti oldida ota-ona, jamoa, qo‗ni qo‗shni, 
muallimlarning burch hamda vazifalari , o‗quvchilarning maktabda, ko‗chada, 
ustoz, ota-ona, keksalar, kattalar huzurida o‗zini tutishi, qoidayu-yo‗sinlari birma-
bir sanalib o‗tilib, unga rioya qilish mezonlari ko‗rsatilgan.
«Bundaxishn»da ta‘lim-tarbiya jarayonida insonda faqatgina yaxshilik 
fazilatlari shakllanib, aql va zakovat hosil bo‗lishi lozimligi uqtiriladi va shu 
jarayonga rahnamolik qiluvchi ilohalar birma-bir sanab o‗tiladi. Jumladan: 
Rashn 
(«Avesto»da Rashnu)- porloqlik va parhezkorlik ma‘nolarini anglatib, hakamlik 
ilohasi sanaladi va mazdoparastlik dinida muhim o‗rin tutadi. U Ahura Mazda va 
Sipandormazning o‗g‗loni, iloha Ashaning, Surush, Mehr va ma‘buda Dinning 
birodari. Bu ilohning nomiga ko‗p o‗rinlarda «rost» yoxud «barchadan rost, to‗g‗ri, 
haq» sifatlari ilova qilib aytiladi. «Bundaxishn»da yozilishicha Rashn adolat 
hakami, rostlik, haq va haqqoniyat miynusi sifatida moddiy olamni yomonlik, 
yolg‗on va razolat, ablahlik va jaholatdan qutqarmoq uchun bu qabohatlarning
asosiy sabablari bo‗lmish devlarga qarshi kurashadi va ularni nest-nobud aylaydi. 
Shuningdek, «odamlarni rostlikning bebaho sarmoyasidan avraguvchi» yomon 
tarbiyachi va ustozlarni oxirat kunida imtihon qiladi va ularning gunohlarini 
tarozida o‗lchaydi. Soch tolasi qadar xatolik yoxud badkirdorlik uning faoliyatiga 
yotdir. Ta‘lim-tarbiya jarayoniga rahnamolik qiluvchi ilohlardan biri 
Arshtod
dir. 
Arshtod zardushtiylik dinidagi faol ilohalardan biri bo‗lib, rostlik, to‗g‗rilik 
ma‘nolarini ifoda etadi va «jahonparvar», «dunyoni kengaytirguvchi» kabi sifatlar 
bilan ta‘riflanadi.«Bundaxishn»ning ta‘rif berishicha,iloha Arshtodning xayrli 
amallari boshqa ilohalar bilan hamkorlikda oxirat kunida odamlarning yaxshi-
yomon amallarining hisobini olish, adolatli hakam vazifasini bajarib, oqni oq, 
qorani qora demoqdir. Arshtod iloha Rashn bilan yor va hamkordir. Zero, rostlik 
va adolat hakamlik tushunchasi bilan egizdir. Ta‘lim-tarbiya jarayonida Arshtod 
yaxshi va ezgulik urug‗larini sepuvchi tarbiyachi va ustozlarga rahnamolik va 
g‗amxo‗rlik qiladi. 

---

39 
«