O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟limi vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Dadestoni menogi xrad» - 
(Aql ruhi mushohadalari) pahlaviy adabiyotlari 
ichidagi eng qimmatli asarlardan biri hisoblanadi. «Dadestoni menogi xrad» bir 
necha marta (Andreas, 1882; Sanjana, 1895; Codex, 1936) nashr qilinib ingliz, 
gujarat, fors va rus tillariga tarjima qilingan. Bundan tashqari West, 1885; Antia, 
1909; Taffazoli, 1975, 1985; Chunakova O, 1997, F.Shpigel, D. Tavadia, 
X.Nyuberg, M.Mole, R.Sener, M.Boys va boshqa sharqshunoslar o‗z ilmiy 
tadqiqotlari asar matnidan namunalar keltirishgan. Yodgorlikning yaratilish vaqti 
tarixi, davri hamda va muallifi haqida ma‘lumotlar yo‗q hisobi. Ko‗pgina 
Tadqiqotchilar asar muallifining «Avesto» dan juda yaxshi xabardor, 
mazdoparastlik e‘tiqodiga sodiq zardushtiy bo‗lganligini e‘tirof etishadi. Bunga 
misol sifatida matnda 20 marotoba «Avesto» tilga olinganligi va 100 dan ziyod 
«Avesto» dan iqtibos keltirilganligi ta‘kidlash lozim. Asarning yaratilish davri 
Sosoniylar hukmronligining oxirgi davriga to‗g‗ri kelishi ham taxmin qilinadi. 
Asarning asosiy syujetini
aql ruhi
va 
donishmand
orasidagi savol –javob, 
musohoba tashkil etadi. Aql ruhi esa o‗z navbatida moddiylashtirilgan tushuncha 
sifatida talqin qilinadi. Donishmand unga jamiyatda qabul qilingan qonun-qoidalar, 
udumlar, urf-odatlar, belgilangan tartibga rioya qilinishi va shu jarayonda 
insonning hatti-harakati bilan bog‗liq zardushtiylar ta‘limotining mohiyatini 
anglashga qaratilgan 62 ta savol beradi. Savol-javoblar zardushtiylik ta‘limotiga 
asoslangan dunyoqarashni shakllantirishga yo‗naltirilgan bo‗lib, uning asosini 
doimiy ravishda davom etadigan yaxshilik va yomonlik o‗rtasidagi azaliy kurash 
masalasi tashkil etadi. Inson esa o‗z aqli, tafakkuri yordamida yaxshilik va 
yomonlik yo‗llaridan birini tanlab o‗z taqdirini belgilaydi. 
Insonning to‗g‗ri tanlovi uning jamiyat va ijtimoiy hayotdagi hatti-
harakatlarini ham belgilab beradi. Bu o‗z navbatida dinning asosiy ahkomlarini 
bilish va tushunish, uning farzlari, sunnatlariga rioya qilish, butparastlarga 
nisbatan kurash, shuningdek «ezgu fikr», «ezgu so‗z» va «ezgu amal» triadasiga 
so‗zsiz amal qilish holatlarida namoyon bo‗ladi. 
Zardushtiylikda tafakkur va aql tushunchasi (xirad) ga alohida e‘tibor 
beriladi. Oy, yer va barcha yaratilgan xilqat va mavjudotlar