O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟limi vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

16
 
Асқаров А. Сополлитепа. – Т.:‖Фан‖, 1973, 71-б
. 
17
 
Асқаров А. Сополлитепа. – Т.:‖Фан‖, 1973, 98-б
 
 
18
 
Асқаров А. Сополлитепа. – Т.:‖Фан‖, 1973, 115-б 
. 

---

29 
izdoshlari sovg‗a sifatida tuyalar hadya qilishganini ta‘kidlaydi
19
. Avesto matnlarining 
lingvistik tahliliga ko‗ra, sahroyi otashparastlar ma‘budalaridai keng yaylovlarga ega 
bo‗lishni, yaylovlarga osmondan yomg‗ir yuborishni, ko‗plab otlar va ho‗kizlar ato etishni 
so‗raydilar. Ma‘budalarga atab otlar, novvos va qo‗ylarni qurbonlik qiladilar. Biroq 
Sopollitepa axolisi o‗troq dehqonchilik jamoasi bo‗lganligidan ularning ustidan chorvador 
jamoalar kabi boshliq turmagan. Shuning uchun ham, Sopollitepa axolisi ijtimoiy tarkibini 
o‗rganish chog‗ida axolisining u yoki bu tabaqaga mansubligi haqida materiallar 
uchramaydi
20
.
 
Lekin, Sopolli madaniyatining keyingi davrlarida, jumladan, Jarqo‗ton bosqichidan 
oila jamoalarida iqtisodiy-xo‗jalik tarmoqlarining rivojlanishi bilan mulkiy tabaqalanish 
jarayoni boshlanadi. Avesto va Rigveda g‗oyalari bir davrda, ya‘ni miloddan avvalgi 
1500-1200 yillardan shakllana boshlaydi
21
. Hindiston hududlarida hinduiylikning 
muqaddas kitobi Veda ta‘limotining eng qadimgi qismini tashkil etuvchi Rigveda, 
Yajurveda, Somaveda ta‘limotiga asos solinishi munosabati bilan ularning- dafn 
marosimiga ―sati
22
‖ odati ham kirib boradi
23
.
 
QadimgiBaktriya va Marg‗iyonaning ijtimoiy tarkibi va tuzilishi Avesto va 
Rigvedada keltirilgan g‗oyalarni ifodalab, Qad imgi Hindistonda uchta asosiy ijtimoiy 
tabaqa: koxinlar, jangchilar, dehqonlar bo‗lgan. ―Sati‖ odati yuqori tabaqa vakillari uchun 
majburiy bo‗lgan.
 
Xuddi shunday jamiyatning ijtimoiy tarkibi Avestoda ham aksini topgan, ya‘ni 
avesto jamiyatining a‘zolari ham turli tabaqalardan; koxinlar, jangchilar, dexqonlar va 
chorvadorlardan iborat bo‗lgan. Jarqo‗ton nekropolida esa tabaqalanish holati ba‘zi bir 
qabrlarda ko‗zga tashlanadi. Bu yerda yana bir jamoa hunarmandlar ijtimoiy hayotda 
muhim o‗rin tutganligi kuzatiladi Patriarxal oilalarda oilaning kichik a‘zolari sifatida 
siyosiy huquqi yo‗k tabaqa - ―qullar‖ paydo bo‗la boshlaydi. ―Qulchilik‖ patriarxal oilaviy 
xarakterga ega bo‗lib, ―qullar‖ oilaning kichik a‘zosi sifatida oila yumushlarini bajargan.