O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti

1. TEXNOLOGIK JARYONNING BOSHQARISH OB’YEKTI SIFATIDA 
TAHLILI. 
UN VA YORMA ISHLAB CHIQARISH HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT. 
 
Un – donning maydalanishi natijasida olinadigan mahsulot. Agar un faqat 
donning ichki qismi hisobidan – mag’zidan tashkil topgan bo’lsa – navli, donning 
qobiqlari va murtagi bilan birgalikda maydalanishi natijasida esa oddiy yanchilgan 
un (jaydari) olinadi. Un ishlab chiqarishda bug’doy, javdar, tritikale qo’llaniladi, 
uncha katta bo’lmagan miqdorda suli, grechixa, arpa, makkajo’xori va boshqa 
donlardan qayta ishlab un olinadi.
Yorma donning gul, meva va urug’ qobiqlari va murtagining olib tashlanishi 
natijasida olinadigan donning butun mag’zi (endosperm) yoki uning yirik 
qismlaridir. Grechixa, sholi, suli, tariq, arpa, makkajo’xori, bug’doy, no’xat, oq 
jo’xoridan qayta ishlab yorma olinadi. 
Un va yorma ko’pgina oziq–ovqat mahsulotlarini tayyorlashda asosiy 
hisoblanadi. Bular hisobidan odamning 30...50 % oqsilga, 20...40 % har–xil 
biologik ahamiyatga ega bo’lgan moddalarga bo’lgan talabi qondiriladi. Ayniqsa, 
oddiy un tortish natijasida olingan un muhim ahamiyatga ega bo’lib, u o’zida 
barcha oziq – ovqat elementlarini mujassamlashtirgan. Bundan tashqari unda 
maydalangan qobiqlar hisobidan ovqat hazm qilish traktidagi har xil qoldiqlarni
ajratishda va ichakning fiziologik funktsiyasini yaxshilashda yordam beradigan 
tolali moddalar mavjud. 
Zamonaviy tegirmon sharoitida oqsil, kraxmal, mineral moddalar, vitaminlar 
va boshqa moddalar, navli unlarni shakllantirish imkoniyati mavjud. 
Yorma texnologiyasi 
Yorma inson ovqatlanishida alohida o’rin egallaydi. Agar un har xil non, 
bulka yoki konditer mahsulotlari ishlab chiqarish uchun kullanilsa, yorma esa 
taomlar tayyorlash uchun qo’llaniladigan mahsulotni uzida namoyon qiladi, uning 
ayrim turilari umuman oshpazlik ishlov berishni talab qilmaydi. Bu «quruk 

---

O’zg
 
Varaq
 
Hujjat № 
Imzo 
Sana
 
Bet 
 
 
Sharipov N.Z 
Raximov Sh.
 
 
 
Bajardi: 
Rahbar: 
Donli mahsulotlarni maydalash jarayonini 
avtomatlashtirish 
 
 
 
nonushtalar» ga bodroklarga tegishlidir. Oxirgi vaqtlarda qaynatishni talab 
qilmaydigan oziq ovqat ekstrudatlari texnologiyasi jadal rivojlanmoqda.
Yormaning undan muhim farqi bu mahsulotlar granulometrik tavsifda, 
bularning bulakchalarning yirikligida tashqi ko’rinishida namoyon bo’ladi. Un 
ishlab chiqarishda don mag’zi mayin maydalanishga uchraydi, yorma uzida butun, 
maydalanmagan don mag’zi yoki ularning yirik bulakchalarini uzida namoyon 
qiladi. Un va yorma fizik kimyoviy tavsifining ba muhim farqi ularni ishlab 
chiqarishda texnologik jaryonni har xil tuzishni belgilaydi. 
Agar donni un tortishga tayyorlashda mag’zni mustaxkam darajasini 
maksimal ga etkazish, uning qattiq strukturasini gidrotermik ishlov berish 
jaryonida Yoriqlar xosil bo’lish xisobidan maydalash kuzda tutilsa, yorma ishlab 
chiqarishda bu jaryon diametral karama karshi vazifa hisoblanadi. Yormalarni 
butun mag’z ko’rinishida ishlab chiqarishni ta`minlash uchun gidrotermik ishlov 
berishning maxsus rejimlari orkali mag’zning mustaxkamligi oshiriladi, chunki 
keyingi texnologik operatsiyalarda uning butunligi saqlanishi kerak. Bunday 
xollarda yuqori sifatli, yuqori iste`molboplik talablariga javob beradigan yormalar 
olish uchun sharoit yaratiladi. 
Dondan qayta ishlab yorma olish texnologik sxemasini tuzishda ko’pgina 
omillar ta`sir qiladi ya`ni ishlab chikariladigan mahsulot assortimenti (butun yoki 
maydalangan mag’zdan olingan yorma, qayroqlangan yoki qayroqlanmagan 
Yorma), shuningdek donning anatomik tuzilishi – mag’z va ko’ikning boglanish 
mustaxkamligi, mag’zning mustaxkamligi, don shakli va boshqalar. 
Texnologik jaryonni tuzishni umumiy printsiplaridan bog’liq holda barcha 
yormabop ekinlar ikki guruxga bo’linadi. Birinchi guruxga qobig’i mag’z bilan 
birlashib o’smagan ekinlar kiradi, mahsulotlarning asosiy turi bo’lib 
maydalanmagan mag’zdan olingan Yormalar hisoblanadi. Bu guruxga tariq, sholi, 
suli, grechixa kiradi. Ikkinchi guruxga qobig’i mag’zi bilan birlashib usgan ekinlar 
kiradi, mahsulotning asosiy turi bo’lib maydalangan mag’zdan olingan yormalar 
kiradi.

---

O’zg
 
Varaq
 
Hujjat № 
Imzo 
Sana
 
Bet 
 
 
Sharipov N.Z 
Raximov Sh.
 
 
 
Bajardi: 
Rahbar: 
Donli mahsulotlarni maydalash jarayonini 
avtomatlashtirish 
 
 
 
Tariq, grechixa, sholi va suli doni butun mag’zidan maydalanmagan yorma 
ishlab chikariladi. Qayta ishlash jaryonida xosil bo’ladigan maydalangan mag’zlar 
asosiy oziq ovqat mahsulotlariga (maydalangan sholi, maydalangan grechixa) yoki 
oziqa mahsulotlariga – tariq va sulining maydalangan mag’ziga tegishlidir.