1-ma’ruza: Til ijtimoiy, doim o’zgarib, rivojlanib turuvchi hodisadir. Reja

 
2. O‘rganish maqsadiga ko‘ra: 
a) nazariy tilshunoslik 
til hodisalariga nazariy jihatdan yondashadi, ya’ni shu 
hodisalar bo‘yicha umumlashma tarzida chiqarilgan xulosalar, qoidalar yaratadi.
 
b) amaliy tilshunoslik 
tilga amaliy nuqtai nazardan yondashadi, ya’ni uning 
insonlar hayotidagi amaliy ahamiyatini o‘rganadi. Masalan, chet tillarni o‘rganish, 
avtomatik tarjima kabi masalalar bilan shug‘ullanadi.
 
Til va tafakkur 
Tafakkur – bu fikrlash deganidir. Inson gapirishdan oldin o‘ylaydi, fikrlaydi. 
“Avval o‘yla, keyin so‘yla” degan maqol bejiz yaratilmagan. Demak, til va tafakkur 
o‘zaro chambarchas bog‘liqdir. Tafakkur borliqning ongda aks etishi bo‘lsa, til 
tafakkurning muayyan belgilar (masalan, tovushlar) orqali ifoda qilinishidir. Buni 
quyidagi chizmada aks ettirish mumkin: 
Yuqoridagi maqolda fikrning so‘zdan oldin kelishiga ishora qilingan. Borliq 
dastavval so‘zlovchi ongida fikr shaklida namoyon bo‘ladi, keyin bu fikr so‘zlar 

---

vositasida gapga aylanib, tinglovchiga yetkaziladi. Tafakkur va tilning o‘xshash va 
farqli tomonlari bor. O‘xshashligi: 
1. Til ham, tafakkur ham insonga xos.
2. Har ikkalasi ham borliqni aks ettiradi. 
3. Har ikkalasi ham bir paytda paydo bo‘lgan. 
Farqlari: 
1. Tafakkur birliklari tushuncha, hukm, xulosa hisoblansa, til birliklari so‘z, birikma 
va gapdir.
2. Tafakkurni mantiq fani o‘rgansa, tilni tilshunoslik o‘rganadi. 
3. Turli millat vakillari bir xil fikrlashlari mumkin, lekin ular o‘z fikrlarini har xil 
tillarda ifodalaydilar.
Tafakkur va til bir-birisiz mavjud bo‘la olmaydi, chunki til bo‘lmaganida insonning 
tafakkuri yuzaga chiqmagan bo‘lar edi. Xuddi shuningdek, tafakkur bo‘lmasa, tilga 
hech qanday ehtiyoj yo‘q. Biz bu o‘rinda til deganda fikrni ifodalovchi har qanday 
vositani nazarda tutyapmiz: kar-soqovlarning imo-ishora tili, yo‘l harakati belgilari 
va boshqalar ham shu jumlaga kiradi.