1-ma’ruza: Til ijtimoiy, doim o’zgarib, rivojlanib turuvchi hodisadir. Reja

Tilning tuzilishi va tizim sifatidagi xususiyatlari 
Tilning tuzilishi. 
Yer yuzidagi har qanday til tuzilish jihatidan quyidagi tarkibiy 
qismlardan iborat bo‘ladi:
1. Tovushlar tizimi. 
2. Lug‘at tarkibi.
3. Grammatik qurilishi. 
Dastlab til og‘zaki shaklda paydo bo‘lgan va bu tilning asosini nutq tovushlari 
tashkil etgan. Har qanday tilda muayyan miqdordagi nutq tovushlari mavjud bo‘lib, 
bu shu tilning 
tovush tizimini
tashkil etadi. Shu tovushlarning turlicha birikishi 
orqali so‘zlar hosil bo‘ladi. Masalan, hozirgi o‘zbek tilida 30 ta nutq tovushi bor. 
Shulardan 
a, d, m, o
tovushlarining turlicha joylashtirilishi natijasida 
odam, omad,
moda 
kabi so‘zlarni hosil qilish mumkin.
Har qanday tilda mavjud bo‘lgan so‘zlar yig‘indisi shu tilning 
lug‘at tarkibi
(ayrim 
darsliklarda 
leksika
) deb yuritiliadi. Lug‘at tarkibi bir tilni boshqa tildan 
farqlantiradi. Leksika muayyan til paydo bo‘lgan paytdan boshlab shu tilning egasi 
bo‘lmish xalq tomonidan boyitib borilishi lozim, aks holda bu til iste’moldan chiqib, 
o‘lik tilga aylanadi.
Lug‘at tarkibidagi so‘zlar tarixiy jihatdan aynan shu tilga tegishli bo‘lmasligi 
mumkin, lekin bu so‘zlar shu tilda so‘zlashuvchi odamlar uchun o‘zaro muloqot 
vositasi bo‘lib kela olsa, ular mazkur tilning lug‘at tarkibiga mansub bo‘ladi. 
Masalan, 
kitob, maktab, a’lo
so‘zlari aslan arabcha bo‘lib, o‘zbek tiliga taxminan 
VII-VIII asrlarda kirib kelgan. Hozirgi paytda bu so‘zlar o‘zbek millatiga mansub 
barcha odamlar uchun tushunarli va ular shu insonlar tomonidan o‘zbekcha so‘zlar 
sifatida qabul qilinadi. Hatto bu so‘zlar asosida 
kitobxon, maktabdosh, a’lochi 
kabi 
yangi so‘zlar ham yasalgan. 
Tovushlar tizimi va leksikaning mavjudligi tilning muloqot vositasi darajasiga 
ko‘tarilishi uchun yetarli emas. Buning uchun so‘zlar o‘zaro birikib so‘z birikmasi 
va gaplar hosil qilinishi lozim. Buni esa tilning