O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

 
(5.2)
 
bu yerda, 
p
uz
 
– uzatish (haydash) bosimi; 
w
uz
– haydash quvuridagi tezlik; 
H
uz
-uzatish balandligi; 
w
2
-
2-2- kesimdagi yuqori idishdagi suyuqlik tezligi; 
p
2
– haydash idishidagi bosim; 
h
uz.yo’q
- haydash 
quvuridagi yo‘qotilish.
 
So‘rish va haydash quvurlaridagi tezlikka nisbatan pastki va yuqoridagi idishlardagi suyuqlik 
tezligining o‘zgarishi juda kichik bo‘lgani uchun, ular nolga teng (
w
1
=0; 
w
2
=0).
 
(5.1) va (5.2) tenglamalarni hisobga olib nasosning naporini quyidagicha yozish mumkin: 
(5.2a) 
So‘rish bilan haydash quvuri o‘zaro teng bo‘lganda, ushbu tenglikni soddalashtirish mumkin 
bo‘ladi, ya‘ni w
so’r
= w
uz
. Suyuqlikni geometrik uzatish balandligi esa, 
H
g
= H
so’r
+ H
uz , 
bundan 
quyidagi tenglama kelib chiqadi: 
(5.3) 
bu yerda 
h
yo’q
=h
so’r
+h
uz.yo’q
- bosimning umumiy yo‘qotilishi. 
Agarda yuqoridagi va pastki idishdagi bosimlar teng bo‘lsa, ya‘ni 
R
2
=R
1
,
u holda: 
(5.4) 
(5.3) tenglamaga binoan, nasosning bosimi, suyuqlikni geometrik balandlik 
H
g
 
ko‘tarishga, 
idishlardagi bosimlar farqini, so‘rish va haydash idishlardagi gidravlik qarshiliklarni yengishga sarf 
bo‘ladi. 
Gorizontal joylashgan quvur orqali suv uzatilganda (
H
g
=0), nasos bosimi faqat qarshiliklarni 
yengish uchun sarflanadi: 
(5.5)
Ishlayotgan nasosning bosimini (naporini) vakuummetr 
H
v
va manometr 
H
m 
larning 
ko‘rsatkichlari asosida aniqlash mumkin: 
bu yerda 
h
– manometr va vakuummetrlar orasida masofa.
 
(5.1) tenglamadan so‘rish balandligini ko‘rib chiqsak: 
(5.6) 

---

26 
w
1 
tezlik qiymati 
w
so’r
ga nisbatan ancha kichik bo‘lgani uchun, 
w
1
=0 deb qabul qilsak bo‘ladi.
(5.6) tenglamadan shu narsa ko‘rinib turibdiki, 
r
so’r
 
kamayishi bilan so‘rish balandligi ortadi. 
Suyuqlik nasos ichida qaynab ketmasligi uchun, 
r
so’r
qiymati suyuqlik uzatilayotgan temperaturadagi 
suv bug‘i to‘yinish bosimi 
P
v
dan katta bo‘lishi kerak, ya‘ni 
r
so’r
> 
r
t
.
Shunday qilib, so‘rish balandligining chegaraviy qiymatini quyidagicha aniqlaymiz: 
bu yerda 
r
at
 
– atmosfera bosimi; 
r
at
=
r
1
. 
Aks holda, suyuqlik nasos ichida qaynab ketadi, va intensiv bug‘ hosil bo‘lishga olib keladi. 
Bug‘ pufakchalari suyuqlik bilan yuqori bosimli zonaga kirib qolsa, tomchiga aylanib, bo‘shliqlar 
hosil qiladi, gidravlik zarba shoqin bo‘lishiga olib keladi, ya‘ni kavitatsiya hodisasi sodir bo‘ladi. 
Kavitatsiya bo‘lishi nasos unumdorligini pasaytiradi, gidravlik zarba bilan ishlagan nasos, tez 
buziladi, korroziyaga uchraydi va uning tez buzilishiga olib keladi. 
Nazorat savollari: 
1. Nasoslar to‘g‘risida va ularning vazifalari to‘g‘risida ayting 
2.Nasoslarning klassifikatsiyasi 
3.Nasoslarning parametrlari 
6-MAVZU. MARKAZDAN QOCHMA TIPDAGI NASOSLAR. 
Reja: 
6.1. Markazdan qochma nasoslarning ishlash prinsiplari 
6.2.Markazdan qochma nasosning asosiy tenglamasi (Eyler tenglamasi). 
6.3.Markazdan qochma nasoslar xarakteristikalari 
6.4.Nasosning tarmoqdagi ishi 
6.1. Markazdan qochma nasoslarning ishlash prinsiplari 
Ishlash prinsipi. Markazdan qochma nasoslar oqim kinetik energiyasini bosimning potensial 
energiyaga aylantirib berishiga asoslanib ishlaydi (6.1- rasm). Bu turdagi nasoslarda suyuqlikni 
so‘rish va uzatish markazdan qochma kuch ta‘sirida bo‘lib, bu kuch nasos ishchi g‘ildiragiga 
joylashgan spiralsimon kurakchalarni aylanishidan hosil bo‘ladi. Kurakchalar suyuqlik oqib 
o‘tadigan kanalni hosil qiladi. 
Suyuqlik, so‘rish trubasi orqali, ishchi g‘ildirak o‘qi bo‘ylab, nasosga kiradi. 
Ishchi g‘ildirak suyuqlikka aylanma harakat beradi. Markazdan qochma kuch ta‘sirida suyuqlik 
nasos qobig‘i bilan ish g‘ildiragi orasidagi o‘zgaruvchan ko‘ndalang kesimli kanalga kirib boradi. 
Kanalda suyuqlik tezligi uzatish quvuridagi tezlik qiymatigacha kamayadi. 
Natijada ishchi g‘ildiragiga kirishdagi bosim pasayib, suyuqlik beto‘xtov nasosga so‘rib 
boriladi. Markazdan qochma turdagi nasosni ishga tushirishdan oldin nasos ichida siyraklanish hosil 
qilish uchun uning ichiga suyuqlik quyiladi. Nasosdan suyuqlik orqaga oqib ketmasligi uchun, 
qaytarish klapani so‘rish trubasiga o‘rnatilgan bo‘ladi. Gidravlik mashinalar bir va ko‘p bosqichli 
nasoslarga bo‘linadi. 
Bir bosqichli nasosning bosimi 50 m suv ustunidan oshmaydi. Shuning uchun yuqori bosim 
hosil qilish uchun bir o‘qning o‘ziga ketma-ket bir necha ishchi g‘ildiragi o‘rnatiladi. 
Ko‘p bosqichli nasosning bosimi g‘ildirak soniga proporsional. Ko‘pincha g‘ildiraklar soni 
beshtadan ortmaydi (6.2- rasm). 

---

27 
6.1-rasm. Markazdan qochma nasos sxemasi. 
1,7- klapan; 2- so‘rish quvuri; 3- ishchi 
g‘ildirak; 4- o‘q; 5- qobiq; 6- haydash quvuri; 
8- zadvijka 
6.2-rasm. Ko‘p bosqichli, markazdan qochma 
nasos sxemasi.