O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti tarix fakulteti

Mazmuni: 
Ochlikdan rangi somondek sarg‘ayib, nur ketgan ko‘zlari 
moshdek ko‘kargan, siynasi chok (bug‘doy donasidagi tabiiy kesikday, tilingan) 
1 Огаҳий. Муҳаммад Ризо Асарлар. VI жилдлик. I жилд. Девон. - Т.:Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат 
нашриёти, 1978 .8 б.. 
2
Қаранг: Арипов М.К. Социально-утопические идеи мыслителей Средней Азии.-М.: Фан, 1984; Алиқулов
Ҳ. Адолат буюк донишмандлар талқинида.-Т.: Фалсафа ва ҳуқуқ инст.нашр.,2010.. 
3
Ўша асар. – 33.б. 

---

59 
xalq kecha chiqqan oyni non gumon qilib, unga qo‘l uzata boshlash darajasiga 
etgan.
Muhammad Rizo Ogahiy mamlakatdagi holatdan, mushtipar xalqning 
achinarli ahvolidan g‘oyat iztirobga tushib, hasrat va afsus-nadomatlarni tarixiy 
asarlarida ham bayon qilgan: 
«...yegudek g‘alla va kiygudek joma topilmadi ... Lojaram ul jamoaning 
aksari och va yalang‘och bo‘ldilar, andoq kim, ba’zi faqir va benavolari ochlig‘ 
dardi shiddatidin o‘ldilar»
1
. 
Shoir yana bir she’rida «Bo‘lub fosh olar ichra qahatu g‘alo, xalqning holiga 
hamma bo‘ldilar shu’g‘a mubtalo» deb hamdardligini bildirsa, boshqa joyda 
ocharchilik va qahatchilik bois yanada boyigan sudxo‘r-boylarni la’natlaydi: 
Ochib zulm eli panjai iqtidor, 
Olib xalqning ilkidin ixtiyor. 
Yobon barcha avolini to‘ymayin, 
Olib naqdu asbobini qo‘ymayin
2
. 
Ochlik, qahatchilik va xalqning og‘ir ahvoli to‘g‘risida V.Velyaminov-
Zernov ham guvohlik beradi: «1856 yilda dahshatli ocharchilik paydo bo‘ldi. Bir 
ro‘yxat buyicha Qo‘ng‘irotda 863 kishi ochlikdan o‘lgan. Xo‘jayli va Qo‘ng‘irot 
atrofida yashovchi qoraqalpoqlar ko‘proq ocharchilikni boshlaridan kechirganlar»
3
. 
Adolatsiz zamona illatlari, jabr-zulm olovini yoquvchi salbiy kimsalarni hajv 
qilishda «Faloniy» turkumidagi she’rlar alohida ahamiyat kasb etadi. Navoiy 
boshlab bergan bu an’analar takomiliga Ogahiy katta ulush qo‘shib, Xorazm 
xonligidagi adolatsizlik, jabr-zulmni tanqid qilishda undan samarali foydalangan. 
Zero, bu davrda mustamlaka ma’murlari hamda ba’zi mahalliy amaldorlar 
xalqning dinini, urf-odatlarini, milliy qadriyatlarini poymol qilishi bilan 
jamiyatdagi axloq me’yorlarini ham izdan chiqarishga uringanlar.
1
Огаҳий абадияти. - Т.:Ўзбекистон, 1999. –33.б. 
2
Ўша асар: - 33 б. 
3
Монети Бухарские и Хивинские, Сочинения В.Вильяминов-Зернова. Санкт-Петербург, 1859. -С. 440. 

---

60