Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
11.6-rasm. Qatlamning quduq tubi zonasiga azot kislotali ishlov berishda va oqim 
chaqirishda quduq ustining va jihozlarni bog„lamini sxemasi. 
1-AGU-8K gazlashtirish qurilmasi; 2-elektrostansiya; 3-gazuzatma (yuqori bosimli shlang); 
4-teskari klapan; 5-―taroq‖; 6-4AN-700 (ZSA-400, SA-320 M) nasos agregati; 7-Az-30A yoki KP-
6,5 kislota tashuvchi mashina; 8-kislota eritmasini yoki ko‗pik shakllantiruvchi suyuqliklarning 
aralashtirgich (ejektor) uzatuvchi quvur uzatma; 9-fazolarning nisbatlarni rostlovchi jihozlar; 10-
aralashtirgich (aerator, uchtalik, ejektor); 11-manometr; 12-quduqqa texnologik agentlarni uzatish 
uchun haydash tizimi; 13-uchtalik; 14, 20-favvora armaturasining qulfagi, 21-suyuqlikni uzatish 
uchun va quduqdan ko‗pikni yig‗uvchi sig‗im kollektori; 23-favvora armaturasining chambaragi; 
25-yig‗uvchi sig‗im idishi; 26-tashlanma tizimni mahkamlash uchun stoporli yakor; 27-namuna 
oluvchi kran.
Azot – kislotali ishlov berishda, qatlamga haydaladigan kislotali eritmani ikki 
porsiyada amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 
Kislotali eritmaning talab qilingan hajmi qatlamning sharoitiga mos va kon 
tajriba ma‘lumotlarga tayangan holda tanlanadi.
Haydovchi suyuqlik sifatida suv, neft yoki azot bilan gazlangan suyuqlik 
(ko‗pik) dan foydalaniladi.
Haydovchi suyuqlikning hajmi NKQ-ni ichini to‗ldirish, perforatsiya 
oralig‗idagi ishlatish tizmasini hajmi va qatlam quduq tubi zonasiga siqiladigan 
suyuqlik kislotali eritmaning bir qismi quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
e
k
ishl
NKQ
hay
V
K
V
V
V
.
'
'




bu yerda: 
V
NKQ
- NKQ ning ichki hajmi; 
V
’
ishl 
- perforatsiya oralig‗idagi ishlatish tizmasining hajmi;
'
K
- tajriba koeffitsienti, 
5
,
0
'

K
;
V
k.e.
- kislotali eritmaning hajmi.
Bu formulani terrigen kollektorida qo‗llash mumkin.

---

415
Karbonat kollektorlari uchun quyidagi bog‗lanishdan foydalanamiz. 
'
ishl
NKQ
hay
V
V
V


AKA bilan ishlovni o‗tkazish uchun quduqqa NKQ-ning tizmasi quduq 
tubigacha tushiriladi va quduq yuviladi. Yuvilgandan keyin NKQ ko‗tariladi, 
perforatsiya teshiklarining yuqorisida 2-3 metr masofada boshmoq lifti o‗rnatiladi. 
Quduq ustiga favvora armaturasi o‗rnatiladi. 
Azot – kislotali aralashmani haydashdagi kutiladigan maksimal bosim ishlatish 
tizmasi uchun ruxsat etilgan bosimdan oshib ketsa, unda NKQ ikki tomonlama ta‘sir 
etuvchi paker bilan jihozlanadi va perforatsiya oralig‗idan yuqoriga o‗rnatiladi. 
Qatlamdan oqim flyuidini chaqirishda paker azot-kislota aralashmasini qatlamga 
haydashni ta‘minlash va suyuqlikni quvur orqasi fazosidan quvur fazosida suyuqlik 
o‗tkazishni ta‘minlaydi.
Qatlamning qabul qiluvchanligini aniqlash haydaladigan bosimga bog‗liq 
bo‗lib, qatlamning gidravlik yorish bosimining 80% dan oshib ketmasligi kerak. 
Qatlamning qabul qiluvchanligi yetarli bo‗lmagan holda quduq tubining zonasi 
ifloslanganda kislotali vannani o‗rnatilganda quduqning tubi zonasidan reaksiya 
mahsulotlarini yaxshi yuviladi. Quduqning tubi zonasida neftni og‗ir komponentlari 
(parafinlar, smola, asfaltenlar) o‗tirib qolgan sharoitda, quduq tubida eritmali yoki 
issiqlik tashuvchilar yordamida ishlov amalga oshiriladi. Qaytadan qabul 
qiluvchanlik aniqlanadi. Nasos agregatlari (6) va kislota tashuvchi (7) yordamida 
kislota eritmaning hisobiy miqdori aniqlanadi (8.6-rasm). 
Quduq ustidagi kutiladigan maksimal bosim 
P
q.u
≤ 20 MPa kutilsa 
(aralashtirgich sifatida aerator yoki uchtalik) quyidagi ishlar bajariladi. Qulfaklar 
(15,18, 19) ochiladi, (16,1 4, 17, 20, 24) qulfaklar yopiladi va gazlashtirish qurilmasi 
(1) yordamida liftli tizmasiga liftning ichki hajmini gaz bilan to‗ldirish hisobidan 
kelib chiqib, gazsimon azot haydaladi, qaysiki liftni boshmog‗iga gazni chiqishini 
boshlanish momentiga mos kelishi kerak. Gazsimon agentli haydash tugatilgandan 
keyin (19) quduq ustida qulfak bekitiladi (quvur orqasida fazo) va (15, 18, 24) 
qulfaklar ochiq bo‗lganda (1) qurilma yordamida va (6) nasos agregati yordamida 10-
chi aralashtirgich orqali liftli tizmaga azot-kislotali aralashmani haydash amalga 

---

oshiriladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, 50 n/m
3
azotni 1 m
3
aralashmaga 0,20 dan 
25 m
3
/daq xaydashni ta‘minlash kerak bo‗ladi. Boshlanishida (10) aralashtirgichga 
tuz kislotasi uzatiladi, keyin esa loyli kislota uzatiladi.
Quvurning orqa fazosiga gazlangan azot kislotasini haydash yo‗li bilan, azot 
kislotali aralashma qatlamga bostiriladi. Bostirish tugatilgandan keyin 15, 24-chi 
qulfak bekitiladi, quvur orqasidagi va quduqning quvur fazosidagi bosimlar bir tekis 
pasaytiriladi, (17, 19) qulfaklar ochilib, o‗z vaqtida qatlamdagi reaksiya mahsulotlari 
chiqariladi va (21) tashlanma tizimga yo‗naltiriladi va (25) yig‗uvchi sig‗imda 
to‗planadi.
Qulfaklar (15, 18, 19, 24) ochiladi, (14, 16, 17, 20) qulfaklar bekitiladi (8.6-
rasm) va (1) azotli gazlashtirish qurilmalari, (6) nasos agregati va (7) tizim bo‗yicha 
halqa oralig‗ini fazosi ochiq bo‗lganda, azot-kislota aralashma lift tizmasiga 
tayyorlash va haydash amalga oshiriladi.
Azot kislotali aralashmani haydashdan oldin liftni gazsimon azot bilan 
to‗ldirishda quduq ustidagi bosim 20 MPa qiymatda beriladi. 
Lift tizmasi azot-kislotali aralashma bilan to‗ldirilgandan keyin quvur orqasi 
fazosidagi quduq usti (19) qulfagi bekitiladi va quduqqa talab qilingan hajmidagi 
gazlangan kislotali eritmani haydash davom ettiriladi. 
Kislota eritmaning hamma hajmiy miqdori quduqqa haydab bo‗lingan keyin 
azot-kislota aralashma qatlamga bostiriladi.
Eritmani bostirish tugatilgandan keyin quduq ustidagi (15) qulfak bekitildi va 
quvurlardagi va quvurlar oralig‗idagi bosim sekin-asta pasaytiriladi, qatlamdan 
reaksiya mahsulotlarini o‗z vaqtida chiqib ketishini ta‘minlash uchun (17, 19) 
qulfaklar ochiladi, quduqdagi chiqqan suyuqlik (21) tashlanma tizim orqali (25) 
yig‗uvchi sig‗imga yo‗naltirilgan.
Quduqdagi bosim pasaygandan keyin (19) qulfak bekitiladi, (14) qulfak 
ochiladi va AGU-8K qurilmasi yordamida (6) nasos agregati va (10) aralashtirgich 
orqali quvur orqasi fazosidagi gazlangan azotli suyuqlik xaydaladi, oqimni chaqirish 
uchun qatlam drenajlashtiriladi. 
 

---

417