2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi transformatorlar Reja

Qisqa tutashuv rejimi
. Transformatorning qisqa tutashuv rejimi avariya rejimiga 
kiradi. Bunda, chiqish chulg‘ami uchlari qisqa tutashgan bo‘lib transformator 
chulg‘amlaridan juda katta tok oqib o‘tadi. Bu tok natijasida chulg‘amlar qattiq 
qizib ketadi va izolyatsiya ishdan chiqadi. Chunki chiqish chulg‘amining qarshiligi 
nolga teng bo‘lib, chulg‘am uchlaridagi kuchlanish ham nolga teng bo‘ladi undagi
Amaliyotda transformatorning chiqish chulg‘amlaridagi (iste’molchi zanjiridagi) 
qisqa tutashuvlar sodir bo‘lib turadigan holat. Shuning uchun bunday holatlarda 
transformatorni himoyalash uchun qo‘shimcha vositalar (qisqa tutashuv 
saqlagichlariG‘ ishlatiladi. Transformator chulg‘amlaridagi quvvat isroflarini 
aniqlash uchun transformatorni qisqa tutashuv tajribasi o‘tkaziladi. Bu rejimda 
shuningdek, transformatorni mexanik va termik jihatdan mustahkamligini 
ta’minlash, himoya vositalarini yaratish va ularni to‘g‘ri ishlashini ta’minlash 
uchun zarur bo‘lgan texnologik kattaliklarni ham aniqlash mumkin. 
Qisqa tutashuv tajribasini o‘tkazish uchun birlamchi chulg‘amga nominal 
kuchlanishga qaraganda ancha kam kuchlanish beriladi va chiqish chulg‘amlari 
qisqa tutashtiriladi. Bunda kirish chulg‘amiga berilgan kuchlanish shunday 
tanlanadiki, chiqish chulg‘amlari qisqa tutashtirilgan holatda kirish chulg‘amidan 
o‘tayotgan tok transformatorning nominal tokiga teng bo‘lishi kerak. Aynan shu 
kamaytirilgan kuchlanish transformatorning qisqa tutushuv kuchlanishi -U
qt
deb 
yuritiladi va transformator nominal kuchlanishiga nisbatan foizlarda ifodaladi.
Odatda U
qt 
–qisqa tutashuv kuchlanishining U
n
- nominal kirish 
kuchlanishiga nisbati U
qt
/U
n
= 0,05-0,1 oraliqda o‘zgaradi. Bu nisbat kirish 
chulg‘ami kuchlanishi va transformator quvvati oshishi bilan ortib boradi.
Demak, qisqa tutashuv paytida transformator chulg‘amlaridagi tok kuchi nominal 
tok kuchiga nisbatan 10-20 marta ortib ketishi mumkin.
13.2-rasm. Transformatorni qisqa tutashuv ish rejimida tekshirish sxemasi. 

---

Qisqa tutashuv tajribasida, 13.2-rasm, transformator chiqish chulg‘amining 
a x uchlari qisqa tutashtiriladi. Kirish chulg‘amiga esa o‘lchov qurilmalari ulanadi. 
Tajribada aniqlangan I
q
- qisqa tutashuv toki, U
q
– qisqa tutashuv kuchlanishi va R
q
– qisqa tutashuv aktiv quvvatidan foydalanib, salt rejimdagi kabi, transformator 
chulg‘amining Z
q
- to‘la, X
q - 
reaktiv va r
q
-aktiv qarshilik larini aniqlash mumkin. 
Nominal rejim
. Transformatorning nominal rejimi ishlab chiqaruvchi tomonidan 
belgilangan va transformator pasportida ko‘rsatilgan shartlarning bajarilishidir. 
Transformatorning ishlashi jarayonida ko‘rsatkichlarning ishlab chiqaruvchi 
tomonidan belgilangan meyo’rlarda bo‘lishi transformatorni uzoq muddt samarali 
ishlashini ta’minlaydi. Shuning uchun ham nominal rejimni ta’minlash amaliy 
jihatdan juda muxim texnik va iqtisodiy axamiyatga ega. Transformatorning 
nominal rejimi parametrlari transformator pasportida ko‘rsatilgan bo‘ladi. 
Adabiyotlar ro‘yxati: A-1; A-2; A-4; A-5; A-7; Q-12; Q-14; Q-19.