План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

 
ayrim ish qog‗ozlarini (ariza, tarjimai hol, 
e‘lon, tushuntirish xatini) yozish; 
 
10-sinfda 
o‗rganilgan ish qog‗ozlarini 
to‗g‗ri yoza olish;
 
90-100 so‗zdan iborat 
matn asosida diktant, 2-2,5 bet hajmida 
ijodiy matn (kichik insho) yozish; 
 
11-sinfda 
o‗rganilgan ish qog‗ozlarini 
to‗g‗ri yoza olish;
 
100-110 so‗zdan iborat 
matn asosida diktant yoza olish, 2,5 -3 bet 
hajmida ijodiy matn (insho) yozish talablari 
belgilanganini ko‗rsatdi [6].
 
DTS talablarida 9-va 10-sinflarda diktant 
yozish talablarida o‗sish ko‗rsatkichlari bir 
xil belgilangani e‘tiborga olinmaganida, 
yozishga doir ko‗nikmalarni 
shakllantirishga ancha e‘tibor qaratilganini 
ko‗rish mumkin. Ushbu sinflar darsliklarida 
ham yozish amali bo‗yicha mashq va 
topshiriqlar etarli miqdorda berilgan. 
Jumladan, amaldagi 5-11-sinflar 
darsliklarida:
-
so‗zlarni ko‗chirib yozing; 
-
gaplarni ko‗chiring; 
-
nuqtalar o‗rnini to‗ldiring; 
-
gaplarni davom ettiring; 
-
nuqtalar o‗rniga berilgan (so‗zlar, 
qo‗shimchalardan) mosini qo‗yib 
yozing; 

---

- 10 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218
ISSUE 9. SENTABR 
-
berilgan so‗zlarni o‗zaro bog‗lab 
gap tuzing; 
-
savollarga javob yozing; 
-
javoblarga mos savollar yozing; 
-
matndagi aosiy fikrni aniqlang va 
ko‗chirib yozing;
-
matnni to‗ldiring yoki davom 
ettiring;
-
matnga sarlavha qo‗ying yoki 
sarlavha aosida matn tuzing; 
-
berilgan so‗z va so‗z 
birikmalaridan foydalanib, 
gaplarni to‗ldiring kabi topshiriqlar 
berilgan [7].
Ko‗rinadiki, ushbu topshiriqlarda aynan
husnixat talablari asosida yozish talabi 
qo‗yilmagan. Amaldagi darsliklarda 
quyidagi kabi topshiriqlar berilgan:
1.
Kirill yozuvidagi ushbu matnni 
lotin yozuviga o`girib yozing. Har 
ikki alifboda bir xil yoziladigan, 
qisman farq qiladigan va to`liq 
farq qiladigan harflarni 3 ustunga 
ajratib yozib chiqing. 
2.
Matndagi spetsifik nutq tovushlari 
mavjud bo`lgan so`zlarni 
ko`chiring va ular ishtirokida 
namunadagidek so`z birikmalari 
tuzing. 
Namuna:
qadimgi - qadimgi xalqlar, … 
3.
Savollarga javob bering, 
javoblaringizda spetsifik nutq 
tovushlarini to`g`ri talaffuz 
qilishga harakat qiling.
4.
Berilgan maqollar va 
topshiriqlardagi tovush o`zgarishli
so`zlarni aniqlab, qanday tovush 
o`zgarishi yuz berganini 
tushuntiring
.
Savodli yozish ko‗nikma-malakalarini 
shakllantirishda diktant, bayon, insholarning 
o‗rni katta bo‗lib, ular nazorat turlari 
hisoblanadi. DTS talabiga ko‗ra ular sinfdan 
sinfga hajm jihatidan kattalashib borishi 
ko‗zda tutilgan. Ayniqsa, diktant va bayon 
yozish muayyan vaqtda o‗qituvchi 
nazoratida yoziladi va asosan chorak 
yakunida nazorat ishi sifatida o‗tkaziladi. 
Biroq ularni tekshirishda asosan imloviy, 
uslub va tinish belgilarga bog‗liq xatolar 
hisobga olinadi. Keyingi yillarda husnixat 
talablari, yozuv tizimlari, harflarning bosma 
va yozma shakllari, harflarning bosh va 
kichik shakllarini aralash yozilishi nazoratga 
olinmayotgani, ushbu yozma ishlardan 
so‗ng maxsus xatolar ustida ishlash 
darslarining tashkil etilmayotgani 
savodxonlik darajasining keskin pasayib 
ketishiga olib keldi.
Aslida har bir darsda gapirish ham, nutqni 
eshitib tushunish ham, yozuv ham 
integratsiyalashib qo‗llanishi darkor. Chet 
tillarni o‗qitishda ham nutq faoliyati 
turlarini integratsiyalab qo‗llash, til 
ko‗nikmalarining to‗rt amali: tinglab 
tushunish, gapirish, o‗qish va so‗zlash 
amallarini birdek rivojlantirib borish
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. 
Bunda har bir faoliyat turi bo‗yicha 
erishiladigan natijalar darajasi shu darajani 
ta‘minlash uchun sarflanadigan optimal vaqt 
hisobi asosida amalga oshirilmog‗i kerak.

---

- 11 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218