Bilim sohasi: 200 000 – Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq Ta‟lim sohasi

Savollar: 
1. Nima sababdan bunday oddiy neylon kurtkalar va arzon suvenirlar xodimlarga 
kimmatli va kadrli kurindi?
 
2.Nima deb uylaysiz, bu kabi reja Uzbekistondagi korxonalarda xam amalga oshirilsa 
kanday natija berishi mumkin? 
Boylning uzi bu xakda shunday deydi: kunlarning birida u shu firma xodimining maxalliy 
bank xisobchisiga uzining kurtkasi xakida aytayotgan ushbu gapini eshitib koladi: ―Mening 
raxbarlarim menga buni yaxshi ishlaganim uchun berishdi. Firmada 18 yil ishlagan bulsam, ilk 
bor meni oddiy kundalik ishlarim uchun takdirlashdi‖. Bu yillar ichida ayol jami 200 ming 
dollardan ortik ish xaki olgan, ammo bu xak unga kilgan xizmatlari uchun minnatdorchilik 
tashakkur emas, balki sarflagan mexnatlarining ekvivalenti (koplov) bulib kelgan edi. 
Eng maqbul qaror qabul qilish masalasi 
CHarter kompaniyasining zavodi uchun joy tanlash masalasi birinchi karashda juda oddiy 
kurinadi: fakatgina potensial xududlarni kurib chikib, ishchi kuchining joylashuvi, transport 
sistemasining rivojlanish darajasi, nisbatan arzon baxoli elektr energiyasining mavjudligi, 
maxalliy va davlat mikyosidagi solik konunchiligi tugrisida tasavvur xosil kilishning uzi etarli. 
Tanlangan xudud kompaniyaning aksiyadorlariga investitsiyadan eng katta foyda keltiradigan 
xudud bulishi kerak. Turtta xudud oxirgi tanlov uchun kurib chikildi.
SHunga karamay, CHarter kompaniyasining menejmenti xolatni chukurrok urgangani 
sari boshka savollar paydo bula boshladi. SHu savollardan biri ishchi kuchi bilan boglik edi. 
Kompaniyaning mavjud filiallarida ishchilarning yangi yoki boshka filiallarga utishi borasida 
juda kattik intizom mavjud edi. SHunga karamay, menejerlar kancha ishchilar transfer 

---

xukuklaridan foydalanishlarini bilishmas edi, ular sanokli odamlar bunday kilishlarini bilishar 
edi. Bu yana bir savolni kutardi: zavodni ishchi kuchlari mavjud shaxarda joylashtirish yoki 
ishchi kuchi kamrok bulgan shaxarchada joylashtirish kerakmi? Agar zavodni shaxarda 
joylashtirsa, shaxardan tashkarida yashaydigan ishchilar kelib ketishi kiyinlashadi. Bu esa 
maxalliy liderlar bilan kelishmovchiliklar keltirib chikarishi mumkin. Boshka tarafdan, ishchi 
kuchi kam kichikrok shaxarchani tanlash kompaniya uchun uzok muddatda zavod ishchilar 
shtabini kengaytirishi kerak bulib kolganda muammolar tugdirishi mumkin. 
Boshka muammo tashki muxitni ifloslantirish bilan boglik. Bittasidan tashkari xamma 
tanlangan xududlarda ekologiya konunchiligi talabchanligi yukori bulib chikdi. Ekologiya 
konunchiligi yumshokrok bulgan shtatda joylashish kompaniya uchun rakobatchilari oldida kiska 
muddatli ustunlik beradi, chunki ishlab chikarish ancha arzonga tushadi. Kompaniyaning 
jamoatchilik bilan ishlash bulimi boshligi bunday karorga kat‘iy karshilik kursatdi. Buni u 
kompaniyaning jamoatchilik oldida yomon nom kozonishi va atrof muxitni ifloslantirishga 
karshi kurashuvchi guruxlar kompaniya maxsulotlariga karshi kampaniya boshlab yuborishlari 
mumkinligi bilan tushuntirdi. 
CHarter kompaniyasi uzining keyingi zavodini joylashtirishda kamchiliklar guruxlari 
tomonidan bosimga olindi. Kompaniyaning xech bir zavodi bunday xududda joylashmagan edi. 
Bir yaxshi tanish Amerika-Meksika guruxi janubiy Texasda joylashtirishni talab kilayotgan bir 
paytda, kora tanliklar guruxi zavodni shaxar ichida joylashtirishga undayotgan edi. Kompaniya 
menejerlari Inson xukuklari aktiga kura kamchiliklar orasidan birini tanlash zarurligini 
tushunishar edi. SHuning uchun kompaniyaning ishchilarni ish joyini uzgartirish tugrisidagi 
nizomi va Inson xukuklari akti orasida kelishmovchilik mavjud edi. 
Tomonlarni xar tomonlama urganib chikib, kompaniya prezidenti ―bu erda engil karor 
yuk‖ degan fikrga keldi. YAkkol ijobiy yoki salbiy tomoni bilan ajralib turmaydigan turtta 
xudud muxokama ostida edi. Oxirida xar bir xudud salbiy yoki ijobiy tomonlari bilan bir-biriga 
solishtirishga karor kilindi. Bu kuyidagicha kurinishda buldi: 
Xududlar 
ijobiy tomonlar 
salbiy tomonlar 
1. 
―A‖ 
xudud 
arzon elektr energiyasi; yaxshi 
transport tizimi; ishchi kuchining 
mavjudligi; yaxshi solik muxiti 
Ekologiya konunlari; maxalliy 
axolining kam ishga olinishi sababli
noroziligi; 
2.―V‖ 
xudud 
Maxalliy ishchilarning ko‗pchilikni 
tashkil qilishi; yaxshi transport 
tizimi; yaxshi soliq muxiti 
qimmat elektr energiyasi; ekologiya 
qonunchiligi; kompaniya nizomi va 
ishchilar tengligi orasidagi nizo 
3. 
―S‖ 
xudud 
Arzon elektr energiyasi; yaxshi 
transport tizimi;
Ekologiya qonunlari; kichik ishchi 
kuchi bozori; noqulay soliq tizimi 
4.―D‖ 
xudud 
Arzon elektr energiyasi; engil 
ekologik qonunchilik; soliq tizimi 
Transport tizimi; kompaniya nizomi va 
ishchilar tengligi orasidagi nizo; 
Topshiriq: 
1.
Hududlarni eng katta foyda keltirish mezoni bo‗yicha ketma-ket joylashtiring. 
2.
O‗z fikringizni asoslab bering.