|
ZARARLI MODDALAR AJRATUVCHI MANBALAR VA ULARNING
TASHQI MUHITGA TA`SIRI
Tashqi muhitni muhofaza qilish emas. Insoniyat taraqqiyotining turli
Bosqichlarida bu muammolar har xil qirralar bilan ko`rinish berib kelgan.
Masalan. O`rta asr boshlarida jahonning katta shaharlarida isistish uchun va
Boshqa maqsadlar uchun tosh ko`mirningdan foydalanish boshlangan kezlarda bu
Shaxarda tutunning ko`payib ketishi natijasida odamlairning tutunga qarshi kurash
E`lon qilgani haqiqat. Keyingi vaqtda 30 chi yillarda po`lat ishlab chiqarishga extiyoj ortgani sababli korxonasi zich bo`lgan Evropa hududdidagi Angliya va
Belgiya davlatidagi shaxarlarda tutun ko`payib ketishi aholida kasallik-larning
ko`payishiga olib keldi.
Asrimizning 50 nchi yillridan boshlab avtomobil dvigatelleridan chiqayotgan
gaz dunyo miqiqyosida eng xavfli ekologik muhitning buzilishiga olib keladi.
Atmosfera havosinin bulg`anishi tushunchasiga har xil ma`no berishga
harakat qilinadi.
Bu tushunchni umumbashariy nuqtai nazardan olib qarasak dunyo
miqiyosida ajralib chiqayotgan zararli moddalar miqdorini ko`z oldimizga
keltiramiz.
Amerika Qo`shma Shtatlarida issiqlik elerktr stansiyalarida tosh ko`mir
yo`qish narijasida hosil bo`ladigan changlarning tozalash qurilmalaridan keyin
atmosferaga chiqarib yuborilayotgan miqdori yiliga 180.000.000 t ni tashkil qiladi.
Metallurgiya sanoatiga ajratiladigan chang miqdori 150.000.000 t deb bu miqdor
120.000.000 t ni tashkil qiladi. Eski ittifoq AQSH dan kam elektr energiyasi
ishlab chiqarmagan, demak, yoqilg`I va ko`mir yuqoridagilar atrofida har qanday
davlatning rivojlanish darajasi unda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasi va sanoat
korxolarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va dunyo bozoridagi
raqobarbardorligi belgilaydi. Changlarni o`ziga xos xususiyati shundaki, ular asosan
qattiq moddalarning zarrachalari hisoblanadi.lekin ularning tarkibida kimyoviy
reaksiyalar natijasida hosil bo`lgan zarralar ham anchagina miqdorni tashkil qiladi.
Energetika sohasida yoqilg`I moddalar yonganda hosil bo`ladigan qoldiq moddalar
ko`p shu zarralar qatorini egallaydi. Bunday changlar atmosferaga chiqarib
yuborilgan qismi kattaligi 5 ming dan kichik changlardan tashkil topganligi sababli
va ularning solishtirma og`irligi atmosfera havosi solishtirma og`irligiga tengligini
hisobga olsak bu changlar darli erga qo`nmay atmosfera havosninin bir qismi
sifatida doim suzib yuradi.
Bu changlarning atmosfera havosida ko`payishi quyosh nurlarining erga etib
kelinishi qiyinlashtiradi. Ya`ni notabiiy sozlar vujudga keladi bu esa o`z navbatida
shamollarning harakatlanishi yo`nalishlarini o`zgartirib yuboradi.
Ularning tarkibidagi bulutlar doimiy yurish joylarini o`zgartirib, yozish kerak
bo`lgan yom`gir butunlay boshqa hududlarga yog`adi.
2.ATMOSFERA HAVOSI TARKIBIDAGI CHANGLAR
Sanoatda, transport
Vositalarini
Ishlatishga
Va
Qishloq
Xo`jaligida
Bajariladigan ishlarning deyarli hammasida cnahg hosil bo`lishi va ajralishi
Kuzatiladi.
Umuman changlarning turlari ularning ilib chiqishi manbalarini hisobga
Olib, ularni tabiiy va su`niy changlar bo`lib qaratadi. Tabiiy changlar sirasiga
Tabiatda inson ta`sirisiz hosil bo`ladigan changlar kiritiladi. Bunday changlar shamol va qattiq buronlar ta`sirida qush va tuproqning erroziyalangan
qatlamlarining uchishi, o`simlik va hayvonot olamida paydo bo`ladigan changlar
vulqonlar otilishi, kosmosdan er atmosferasi ta`sirida tushib qolgan metioritlar va
boshqa kosmik kemalarning yonib ketishidan changlar va boshqa holatlarda hosil
bo`ladigan changlar kiradi.
Atmosferadagi changning miqdori shimoliy rayonlarga nisbatan janubiy
rayonlarda qish oylariga nisbatan yoz oylariga ko`p bo`ladi. Su`niy changlar sanoat
korxonalarida va qurilishda insonlarning ta`siri natijasida hosil bo`ladigan changlar
kiradi. Sanoatda choyan po`lat ishlab chiqarishda domna va marten pechlarida, bu
sanoatning quyuvchilik sexlarda, qurilish ishlarida er qozish ishlari, portlatish,
sement ishlab chiqarish, va tog`larda ma`nodanlarni qozib olish ishlari olishda
ko`p miqdor chang ajraladi.
Changning kelib chiqishi bo`yicha organic mineral va aralashma changlar
deb belgilanadi. Changning zararli ta`sirining tavsifi asosan uning kimyoviy
tarkibiga bog`liq.
Changlarning qattiqligi bo`yicha uch gruppaga bo`lib qaraladi. A) kattaligi
10 ikmdan katta dan kata bo`lgan changlar deb yuritiladi.Bunday changlar erga
qo`nadi. B) kattaligi 10 ikmdan 0.25 ikm gacha bo`lgan changlar. Bu changlarni
mayda changlar deb yuritiladi. Ular erga erga, yomg`ir, qor va shbnam kabi erga
yog`ilayotgan zarralarga ilashib qolgan holatlarda qo`nishi mumkin. B) Kattaligi
0.25 ikmdan kichik bo`lgan changlar ul`tra micros-kopik changlar deb yuritiladi.
Va bu changlar erga qonmay broun harakati qoidalariga buysungan holda uchib
yuradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
