Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

умумий 
(жабрланувчининг ѐши, жинси, касби, ижтимоий ҳолати ва ҳо-
казоларга боғлиқ бўлган) ва 
махсус 
(руҳий беқарорликка, эмо-
ционал беқарорликка, эксцентрикликка, ичкиликбозликка ва 
ҳоказоларга боғлиқ бўлган) виктимлик фарқланади. Ўтказилган 
тадқиқотлар виктимликнинг бу икки тури уйғун кўринишда 
келган ҳолларда виктимлик даражаси анча ошишини кўрсатади.
Жиноятларнинг муайян турларини (гуруҳларини) ўрганиш 
криминологик виктимиологиянинг энг истиқболли йўналиш-
ларидан биридир. Бундай ўрганиш виктим хулқ-атвор ҳақида 
жуда кўп ахборот олиш, ошиқча виктимликни белгиловчи 
омилларни аниқлаш, виктим хулқ-атворни жиноий хулқ-атворга 
боғлаш имконини беради ва шу тариқа жиноятларнинг олдини 
олишга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқишга кўмак-
лашади.
Шу сабабли айрим жиноят турларини, гуруҳларини ўрганиш 
ҳозирги вақтда анча кенг ва фаол ўтказилмоқда. Шу нуқтаи на-
зардан 
икки асосий масала
кўндаланг бўлади.
Биринчи масала
ким жиноятлардан жабрланади? Деган 
саволга жавоб топиш ҳисобланади. Бу масалани нафақат билим-
га бўлган эҳтиѐжни қондириш учун, балки асосан энг 
«викти-
моген» ижтимоий гуруҳлар
ни аниқлаш мақсадида ўрганиш 
лозим.
Тегишли тадқиқотлар аѐллар фирибгарлик, қийнаш каби жи-
ноятларни содир этиш билан боғлиқ ҳолларда, эркаклар – одам 
ўлдириш ва баданга оғир шикаст етказиш каби жиноятларни 
содир этишда ошиқча виктимлик билан тавсифланишини кўрса-
тади. Ушбу ҳолат формал ва ноформал соҳаларда эркаклар ва 

---

94 
аѐллар бажарадиган ижтимоий вазифаларнинг хусусияти, улар-
нинг кундалик турмуш тарзи билан боғлиқ бўлса керак. 
Зўравонлик жиноятларининг қарийб ярмида жиноятчининг 
қариндошлари ѐки танишлари жабрланади. Бу, айниқса, безори-
лик, одам ўлдириш, баданга оғир шикаст етказиш каби жиноят-
ларга хосдир. Номусга тегиш масаласига келсак, аксарият ҳол-
ларда у яхши таниш бўлмаган одамларга (тасодифий танишла-
га) нисбатан содир этилади.