Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

4.2. Пойдеворларни ва ертўла деворларини совуқдан шишиш 
деформациялардан ҳимоя қилиш 
Турли участкалардаги грунтлар турар-жой биносининг пойдеворига 
турлича таъсир кўрсатади. Бу-грунт таркибига, унинг музлаш чуқурлигига 
ҳамда ер ости сувларининг чуқурлигига боғлиқ. Пойдевор қурилмаси нуқтаи 
назаридан ер ости сувларининг сатҳи музлаш чуқурлигидан паст бўлиши 
керак. 
Кўпинча ер ости сувлари сатҳи музлаш чуқурлигидан юқори бўлиб, бу 
грунтдаги сувнинг музлашига ва унинг ҳажмини ошишига олиб келади. Шу 
билан бирга пайдо бўлган кенгайтириш кучлари ("совуқдан шишиш" деб 
номланган) юқорига қараб йўналган бўлади. Бу куч пойдеворни грунтдан 
юқорига суришга ҳаракат қилади ва йилдан йилга аста-секин уни бузади.
Бу жараённи бартараф этиш учун пойдевор массасини ошириш ва унинг 
кучини ортиқча даражага кўтариш ўрнига, қуйидаги самарали замонавий 
конструктив ечимлар қўлланилади: ташқи деворларнинг пойдеворларини 
изоляция қилиш; бино атрофидаги отмоскани иссиқлик изоляция плиталари 

---

123 
билан қоплаш. Бу ечимлар салбий ҳарорат майдонини пойдевор остидан ва 
"совуқдан шишиш"кучлари таъсирини бартараф этиш имконини беради. 
Ўзбекистоннинг деярли бутун ҳудудлари мавсумий грунт музлаш 
зонасида жойлашган. Грунтнинг шишиши унинг музлаш вақтида тўпланган 
ортиқча намликнинг ҳажмини 1,092 марта ортишига боғлиқ. Лекин ер ости 
сувлари чуқур ва шишиш жараёнига таъсир этмаганда ҳам, музлаш 
чуқурлиги доирасида ва грунт қатламидан пастда жойлашган грунт 
ғовакларидаги намликнинг қайта тақсимланиши туфайли юзага келади. 
Турар-жой бинолари қурилган қурилиш майдонларининг аксарияти глина 
грунтлари, майда ва чангли қумларда жойлашган бўлиб, улар музлаш 
вақтида шишиш хусусиятларини намоён қилади. 
Пойдеворнинг вертикал сиртлари ёки ертўла деворлари билан алоқа 
қиладиган шишувчи грунтнинг "совуқдан шишиш"идан ҳосил бўладиган 
уринма кучларнинг пойдеворга таъсирини камайтириш учун, унинг ўрнига 
совуқдан шишмайдиган грунт билан алмаштириш тавсия этилади. Бинонинг 
периметри бўйлаб амалга ошириладиган тескари тўлдириш (обратную 
засыпку), фильтр материаллар қатлами билан ҳимояланган бўлиши керак (4.3 
- расм). 
Грунтнинг 
совуқдан шишиш
фаолиятини камайтириш йўлларидан яна 
бири дренаж қурилмаси бўлиб, у ер ости сувлари сатҳини пасайтириш 
орқали грунт намлигини камайтириш имконини беради (4.4 - расм).