Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

 
2.22-расм. Ҳавонинг ҳарорати шу хонадаги ҳавонинг нисбий намлиги ва 
шудринг нуқтаси ҳарорати ўртасидаги умумий боғлиқлик графиги 
 
зонада конденсацияланади ва чўкади. Вақт ўтиши билан таркибида тўйимли 
органик моддалар бўлган қопламалар (гилам, бўёқ)нинг узоқ вақт бу нам 
билан шимдирилиши моғор ҳосил бўлишига олиб келади. Агар хонадаги 
деразалар герметикланган бўлса ва у яхши шамоллатилмаса, бу ҳолат ундаги 
намликни доимий равишда ошиб боришига олиб келади. Натижада бундай 
совуқ жойларда конденсатнинг пайдо бўлиши шу даражада ошадики, 
натижада конденсат нисбатан илиқ девор юзаларида ҳам пайдо бўлади. 
Шундай қилиб, кўп ҳолларда иссиқлик изоляция етарли бўлмаганда ва 
яхши шамоллатилмаганда моғор шаклланишига сабаб бўлади. Бу мисолда 
деворларнинг бири иссиқлик изоляция қилинган ва унинг иссиқлик 

---

83 
ўтказувчанлик коэффициенти U=0,25 Вт/м2×K га, бошқа деворда эса 
иссиқлик изоляцияси мавжуд эмас. Унинг иссиқлик ўтказувчанлик 
коэффициенти U=1,45 Вт/м2×K га тенг. Натижада бурчакдаги сирт ҳарорати 
10°C гача пасаяди. Шунда моғор ҳосил бўлиши 52% нисбий намликда 
бошланади (2.23-расм). 
Моғор ҳосил бўлишига қарши кураш воситалари қуйидагилардан иборат. 
Биринчидан, деворнинг ички юзаси ҳароратини ошириш ва конденсация 
ҳосил бўлишининг олдини олиш учун ташқи девор (ёки бино- нинг бошқа 
конструктив элементи)нинг иссиқлик изоляциясини ошириш
 
керак. 
Иккинчидан, агар иложи бўлса, яхши иссиқлик изоляцияланган биноларда 
автоматик намликни назорат қилиш билан шамоллатиш тизимидан 
фойдаланиш тавсия этилади. Бу эса ҳавонинг нисбий намлигини критик 
бўлмаган ҳолатгача камайтиришга имкон беради. 
 
2.23-расм. Хона бурчагида моғор ҳосил бўлиш сабаблари. 
 
2.13. Буғ диффузияси 
Иссиқлик изоляцияси чоралари билан боғлиқ ҳолда, кўпинча "буғ 
диффузияси" каби ҳодисалар пайдо бўлади. Бу ҳодисани кўриб бўлмайди. 
Чунки бино конструкция элементлари орқали сизиб ўтаётган бошқа моддалар 

---

84 
каби сув буғлари ҳам кўринмайди. Биринчи навбатда, совуқ ярим йилликда 
(куз-қиш), бинонинг ташқарисида ҳаво паст ҳароратгача совуганда, бино 
ичида хона ҳароратида юқори намлик кузатилади. Сув буғлари деворларнинг 
ички томонларида конденсацияланади. Узоқ муддатли таъсир қилиш билан 
бу конденсат деворларни тўлиқ намлаши ва уларга зарар етказиши мумкин. 
Конденсация ҳосил бўлишини камайтириш ёки бутунлай бартараф этиш учун 
иссиқлик изоляцияси ва буғ изоляцияси материаллари ишлатилади. 
Кўпгина қурилиш материаллари намланади ва кейин намни ажратиб 
чиқаради. Шунинг учун улар намликни кўпроқ ёки камроқ ўтказувчан 
бўлади. Шу билан бирга, совуқ фаслларда бино ичидаги илиқ ҳаво одатда, 
кўчадаги совуқ ҳавога нисбатан кўпроқ сув буғини ўз ичига олади (бошқача 
айтганда, бинолардаги нисбий намлик кўчага нисбатан юқори бўлади). Бу 
босимларнинг фарқи натижасида бинонинг массив деворлари орқали сув 
буғлари оқиб ўтади. Иссиқлик хоналардан ташқарига оқиб чиқиб, ҳарорат 
ичкаридан ташқарига қараб йўналишда пасайгани учун айрим қурилиш 
материалларида сув буғлари конденсацияланиб кетиши мумкин. Бир қаватли 
бир жинсли ғишт деворларда конденсат кўпинча қишда ҳосил бўлади. Лекин 
у жуда сезиларли эмас. Чунки конденсат миқдори жуда кам. Бундан ташқари 
иссиқ мавсумларда (баҳор-ёз) ғишт деворлар бутунлай қурийди. 
Конструкциялар намланганда уларга зарар етказмаслик учун иккита 
стратегия таклиф этилади: 
1. Ташқи деворнинг иссиқ ва нам ички томонидан буғ диффузиясини 
сусайтирувчи қурилиш материалларидан тайёрланган буғ изоляциясини 
ташқи қуруқ ва совуқ томонидан эса - буғ диффузиясига ҳалақит 
бермайдиган материалдан тайёрланган иссиқлик изоляция қатламини қўллаш 
керак. 
2. Ташқи деворни ташқарисидан иссиқлик изоляция қилгандан кейин 
девор ичидаги ҳарорат кўтарилади. Чунки иссиқлик изоляция қатлами 
конструкция элементнинг кўп қисмини қоплайди. Шунинг учун одатда, 
ташқи иссиқлик изоляцияда конденсация хавфи камаяди (буғ ўтказмайдиган 

---

85 
ташқи қопламани ўрнатиш бундан мустасно). Аксинча, ички иссиқлик 
изоляция 
ўрнатаётганда 
иссиқлик 
изоляцияси 
орқасида 
жойлашган 
қатламлардаги ҳарорат камаяди ва конденсатнинг пайдо бўлиш хавфи 
ортади. Айниқса ички иссиқлик изоляцияси қатлами буғ изоляциялаш 
қатламлари билан ҳимояланмаган бўлса (масалан, буғ ўтказмайдиган қатлам) 
бу хавф янада ортади. Бинонинг бир ва кўп қатламли ташқи деворлари 
орқали иссиқлик ва сув буғларининг диффузияланиш 
хусусиятлари 2.24-2.27-
расмларда кўрсатилган. 
Бир қатламли ташқи тўсиқ конструкцияси орқали иссиқлик ва сув буғи 
оқими ўтаётганда, улар оқимларини характерлари бир-хиллиги 2.24-расмда 
кўрсатилган.
Кўп қатламли ташқи тўсиқ конструкцияларда конструкциянинг ичида 
конденсацион намлик ҳосил бўлиш ёки бўлмаслиги, зич материалдан 
қилинган қатламнинг ёки ғовак материалдан қилинган қатламнинг 
жойлашиш 
ўрнига 
боғлиқ. 
Иситиладиган 
хона 
ташқи 
тўсиқ 
конструкциясининг ички қисми ғовак материалдан қилинган. Ташқи қисми 
зич материалдан қилинган бўлганда ва хонадаги ҳавонинг намлиги юқори 
бўлса бу материалларнинг чегарасида конденсацион намлик ҳосил бўлиш 
эҳтимоли катта (2.25-расм).