O’quv darslik

ETIL SPIRTI. 
Etil spirti rangsiz, oson alangalanadigan, o‘ziga xos hidli, engil suyuqlik. 
Tibbiyot amaliyotida asosan antiseptik vosita sifatida qo‘llaniladi. Lekin spirtli 
ichimliklarni hayotda qo‘llanilishi uni organizmga ta’sirini (rezorbtiv) chuqur 
bilishni taqozo qiladi.
Etil spirti MNSga umumiy susaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi (narkotik ta’sir 
turi). Och qoringa ichilgan spirt tez so‘riladi. (20 % me’dada, qolgani ichakda). 
Ovqat mahsulotlari, yog‘ va uglevodlar spirtni so‘rilishini susaytiradilar. Lekin 
spirtning juda oz miqdorini ham miyaning po‘stloq qismida tormozlanish 
jarayonini susaytiradi va shuning natijasida soxta qo‘zg‘alish yuzaga chiqadi 
(qo‘zg‘alish davri-mast bo‘lish). Bundan insonlarning o‘ziga nisbatan tanqidiy 
qarashi kamayadi, yoki umuman yo‘qoladi, his-hayajon va harakat kuchayadi, 
fikrlash va xotira keskin susayadi.
Alkagol ta’sirining boshida analgeziya chaqiradi. Lekin alkogolning 
qondagi miqdori ortishi bilan uzoq davom etuvchi qo‘zg‘alish davri yuzaga 
chiqadi, undan keyin jarrohlik davri boshlanadi. Bunda MNSning faolligi, 
harakatni boshqarish keskin kamayadi. Es-xush chalkashadi keyin butunlay 
yo‘qoladi.

---

- 306 -
Alkogolning narkotik ta’sir kengligi juda tor bo‘lganligidan jarrohlik 
davri tez agonal davriga o‘tadi: nafas va qon aylanish markazlarning falajlanish 
belgilari yuzaga chiqadi, nafas olish qiyinlashadi, qon bosimi pasayadi. 
Keyinchalik bu markazlarning faoliyati to‘xtaydi. SHu sababli alkogol narkoz 
chaqirish uchun qo‘llanilmaydi.
Alkogol ta’sirida teri tomirlari kengayadi va issiqlikni ajratish (tarqatish) 
kuchayadi (bemor qizib ketganga o‘xshaydi) va tana harorati pasayadi (sovuq 
kunda muzlab qolish alkogol ichgan odamlarda tezroq bo‘ladi).
Alkogolning mahalliy ta’siri uning konsentratsiyasiga bog‘liq: 40% 
mahalliy tomirlarni kengaytirib giperemiya chaqiradi, 95%-burushtiradi (jarroh) 
qo‘lini ishlov berishda (antiseptik sifatida) qo‘llaniladi. Kesuvchi asboblarni 
dezinfeksiyalashda ham foydalaniladi.
Organizmda alkogolning 90% suv va SO
2
ga parchalanadi, bunda katta 
miqdorda energiya ajraladi (7,1 kkal/g). Bu uglevod parchalanishidan ko‘proq 
va yog‘lar parchalanishiga teng keladi. Lekin hosil bo‘lgan quvvat to‘planmaydi 
(zaxira qilinmaydi) va u organizimdan bekorga ajraladi. O‘zgarmagan alkogol 
o‘pka orqali, peshob va ter tarkibida ajraladi. Gipofizdan antidiuretik gormonni 
ishlab chiqarishni susaytirganligi sababidan alkogol peshob ajralishini oshiradi. 
MIT a’zolariga ham kuchli ta’sir etib, (ruxiy, reflektor va bevosita) me’da 
shirasini ishlab chiqarishini oshiradi. Lekin alkogolning konsentratsiyasi 20% 
dan ortgandan keyin shira tarkibida xlorid kislotasini va pepsinni ishlab 
chiqarish susayadi, ovqat xazm qilish buziladi. Bundan tashqari oshqozon 
xarakati keskin kamayadi, 12 barmoqli ichakka ochiladigan qism mushaklari 
tirishadi (spazm prevratnika).
Alkogol ozuqa va plastik material bo‘lib xizmat qilmaydi va shu bilan bir 
qatorda zaharli bo‘lganligidan organizmga faqat zarar etkazadi. Davomli
ichilsa, unga o‘rganish va qaramlik (ruhiy va jismoniy) rivojlanadi. 
Agar qonda alkogolning miqdori 300-400 mg% etsa o‘tkir zaharlanish 
kuzatiladi, 500-800 mg% bo‘lganda inson halok bo‘ladi. Mast bo‘lgan odamda 

---

- 307 -
spirtning qondagi miqdori 100-200 mg% bo‘ladi. O‘tkir zaharlanishni davolash 
uchun oshqozon yuviladi, analeptiklar, kislorod kiritiladi. Og‘ir hollarda 
gemodializ va simptomatik davolash o‘tkaziladi.