O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

3.
 
Naqd pul byudjetini tuzish va undan foydalanish 
Naqd pul byudjeti, pro forma belgisida keladigan va Proforma balansi kabi, 
birmoliyaviy rejalashtirishning muhim vositasi hisoblanadi. Pul byudjet 
rejalashtirish davrida rejalashtirilgan har bir yil uchun batafsil naqd kirish va 
chiqish roʻyxatini oʻz ichiga oladi. 
Byudjet funksiyalari
Budjet kelajakniprognoz qilish hisoblanadi. Masalan, talabalar yakuniy 
imtihonga tayyorlanishi uchun boradigan kurslari uchun mablagʻ ajratib budjet 
tashkil qilishadi.Bu ham shunga yaqin desak adashmaymiz. 
Budjet korxona uchun 3 ta asosiy funksiyani bajaradi: 
1.
Ular kelajakda moliyalashtirish uchun miqdori va firmaning ehtiyojlarini 
moliyalashtirish vaqtni koʻrsatadi. 
2.
Ular byudjet raqamlarda haqiqiy yoki amaldagi raqamlar mos 
emasliginituzatish ishlarini olib uchun asos boʻlib xizmat qiladi 
3.
Byudjetlar ish faoliyatini baholash va nazorat qilish uchun koʻrsatma 
beradi. Rejalar odamlar tomonidan tuziladi, byudjetlar oʻz navbatida, boshqaruv
rejalarini amalga oshirish uchun mas'ul boʻlgan ish faoliyatini baholash uchun 
foydalaniladi va ularning harakatlarini nazorat qiladi. 
Naqd pul budjeti 
Naqd pul byudjeti boʻlajak pul oqimlarini batafsil rejasini ifodalaydi va toʻrt 
elementlardan tashkil topgan: naqd tushumlar, pul toʻlovlari, malum muddatda 
naqd pulni sof oʻzgarishi va yangi moliyalashtirish ehtiyojlari. 
1- Misol. Naqd Pul byudjeti qurilishi 
Naqd pul byudjeti foydalanish va uni qurishni koʻrsatish uchun , Salco Mebel
Kompaniyasini koʻrib chiqamiz. , Bu maishiy mebel tarqatuvchi korxona 
hisoblanadi. Salco bu kelayotgan olti oy uchun bir oylik naqd pul budjetini 
tayyorlayapdi.( Yanvardan to Iyungacha 2014) .Kompaniyaning savdosi mart 
oylarida to May oyigacha yuqori mavsumiy boʻladi . Salco ning savdosi orqali 1-
oyda taxminan taxminan 30 foizi sotuvga, 50 foizi keyingi 2 oy sotish orqali va 
qolgani keyingi uchinchi oy davomida toʻplangan. Salco kelajakdagi savdo 
pragnozini xaridlaridan oshirishni maqsad qilmoqda. 
Umuman olganda xaridlar umumiy sotish hajmini 75%ga teng,va ikki oy 
oldin amalga oshiriladiToʻlovlar ushbu oyda quyidagi xaridlar uchun amalga 
oshirildi.Misol uchun Janening savdolari 100.000$ ga baholandi; shunga koʻra 

---

466 
aprel xaridlari 0.75 x 100.000$ = 75.000$. Tegishli ravishda, may oyi uchun 
xaridlar 75.000$ ga teng boʻlib chiqdi. Haftalik maoshlar, oylik maoshlar, ijara 
haqlari va boshqa naqt pul xarajatlari 14.3 rasmda qayd qilinib, unda Salconing 
2011 yil iyunida tugagan 6 oylik naqt pul budjeti koʻrsatilgan. Qoʻshimcha budjet 
xarajatlari 14.000$ fevral oyidagi asbob-uskunalar va may oyidagi qarz toʻlovlari 
uchun ishlatildi. Iyunda 7.500$ lik foydasini uning Yanvardan iyungacha boʻlgan 
150,000$lik uzoq muddatli qarzi uchun toʻlaydi. 12.000$ lik qisqa muddatli 
banknotaga yanvardan maygacha boʻlgan muddat uchun 600$ ni mayda toʻlaydi.
Ayni damda Salco 20,000$ lik naqd pul balansi mavjudva u minimum balans 
10,000$ saqlab qolishni istamoqda. Qoʻshimcha qarz minimum balansning 
saqlanib qolishi uchun zarurligi esa 14.3 rasmda koʻrsatib oʻtilgan.Qarz olish 
zarur boʻlgan fondlar oydning boshidan oʻrin oladi. Olingan jamgʻarmadagi 
daromad har bir oy yoki ikki oy uchun minimum 12 %ni tashkil qiladi va ushbu 
jamgʻarmalar olingan oyning oʻzida toʻlanadi. Shunga koʻra, yanvar oyida 
olingan jamgʻarmadagi toʻlov fevralda toʻlanadi hamda uning baravarligi yanvar 
oyi bilan bir xil 1 foizni tashkil qiladi.