Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

42

---

a)
b)
Tashqari I 
I 
Ichkari 
Tashqari Ichkari Tasliqari Ichkari
1
—
3
Na-1
3 Na'(O) 
r U
r U
X ( O ) - V )
X (O )- - ^ 1
X(O) 
Y (O)
2.13-rasm.
Na+, 
K + 
-A TFazalar
harakat m exanizm i
Y-
í x i
„>
i x i
„
IY | <| Y Jv
lx l.,>lx L
|Y |„> |
y l
2 .14-rasm.
Sim port (a) va
antiport (b) m exanizm lari
ATFazalar) ATF hisobiga Ca2+ ionlarining konsentratsiya 
gradiyentiga qarshi membrana orqali o ‘tkazadi. Protonli nasos (H+- 
ATFazalar) ATF hisobiga H ’ ionlarini o ‘tkazish qobiliyatiga ega. 
Bunda protonli elektrokimyoviy potensial yuzaga keladi.
Moddani membrana orqali faol tashilishi boshqa moddaning ATF 
energiyasining konsentratsiya gradyienti hisobiga amalga oshishi 
mumkin. Bunday hollarda tashuvchi har ikki 
X
va 
Y
moddani bir 
vaqtda hamda bir yo‘nalishda amalga oshiradi (simport). Bunda 
Y
o ‘z konsentratsiya gradiyentiga qarshi tashiladi. Tashiluvchi 
moddani maxsus bogMash markazlari yordamida birikishi va 
ajralishi tashuvchining konformatsiyasida o ‘zgarishlami chaqiradi. 
X
moddasini o ‘z konsentratsiya gradiyentiga qarshi yo‘nalishda 
o ‘tkazilishini, qarama-qarshi o ‘tuvchi boshqa 
Y
moddani o ‘z 
konsentratsiya gradiyenti bo‘yicha o ‘tishi 
antiport
deb nomlanadi. 
Har ikki holatda ham bog‘lashning maxsus markazlari yordamida 
o ‘tkaziluvchi moddaning birikishi va ajralib chiqishi tashuvchi 
konformatsiyasida o ‘zgarishlami chaqiradi (2 .14-rasm).
Yurak 
glikozidlari 
(yurak 
kasalliklarini 
davolash 
uchun 
qoTlaniladigan dorivor moddalar g ‘ruhi) membranalar orqali
43

---

tashuvchilarning ingibitori bo‘lib hisoblanadi. Ulardan biri N a \ K ’ 
-ATFazani ingibirlovchi strofantin G (uabain) dir. U miokardning 
qisqarish tezligi va kuchini oshiradi, miokardning qo‘zg‘aluvchanlik 
bo ‘sag‘asini pasaytiradi, AB o ‘tkazuvchanlikni pasaytiradi. Yurak 
yetishm ovchiligida strofantin G ning qoTlanilishi yurakning 
zarbali va daqiqali hajmini oshishiga, qorinchalaming bo‘shashini 
yaxshilanishiga olib keladi, bu esa miokardning kislorodga bo‘lgan 
ehtiyojini pasayishi bilan bogMiqdir.
Floridzin (o ‘simliklar ildizida uchraydigan flavonollar g ‘ruhi) 
organizmda glyukozuriyani chaqiradi. U nefronlar hujayrasida 
glyukoza tashuvchilarini ingibirlaydi, natijada buyrak kanalchalarida 
glyukozaning rezorbsiyasi to ‘xtaydi yoki sekinlashadi. Shuning 
uchun u tajriba maqsadida glyukoza metabolizmini oTganishda qo 
llaniladi.