Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

346

---

©
Gipotalamus
©
*©
©
FSG
5
LG
©
*©
Follikul
Sariq tana
©
Estradiol
Progesteron
14.5-rasm.
A yollar jinsiy gorm onlari sekretsiyasining 
boshqarilishi
Follikul rivojlangan sari (follikulyar faza) estradiol konsentratsiyasi 
ko‘payib boradi, gipofizar hujayralam ing gonadoliberinga sezgirligi 
oshib boradi, estradiol musbat qayta aloqa mexanizmi orqali 
LG va FSG sekretsiyasini oshiradi. LG sekretsiyasining oshishi 
ovulyatsiyaga, y a ’ni follikulning yorilib ichidan tuxum hujayraning 
chiqishiga sabab bo‘ladi. 
Ovulyatsiyadan keyin granulyoza 
hujayralari sariq tanaga aylanadi. Sariq tana estradioldan tashqari 
borgan sari ko‘proq progesteron (progestin) — lyutein fazasining 
asosiy gormonini ishlab chiqara boshlaydi.
Agar tuxum hujayra urug‘lanib homiladorlik boshlansa, sariq tana 
progesteron sekretsiya qilishda davom etadi, lekin homiladorlikning 
nisbatan kechki bosqichlarida, progesteron asosan platsenta tomonidan 
sintezlanadi. Agar urug‘ lanish sodir boMmasa, progesteronning 
qon plazm asidagi yuqori konsentratsiyasi teskari manfiy aloqa 
mexanizmi orqali gipotalamo-gipofizar tizim faolligini pasaytirib, 
LG va FSG sekretsiyasini kam aytiradi, sariq tana degeneratsiyaga 
uchrab, tuxumdonlarda steroidlar produksiyasi kam ayadi. Natijada 
o‘rtacha 5 kun davom etadigan menstruatsiya davri boshlanadi. 
Shundan keyin yangi sikl boshlanib, endometriyning yangi qavati 
shakllana boshlaydi.
347

---

E strogenlarningta’s ir mexanizmi va biologikeffekti. 
Estrogenlar 
boshqa steroid gormonlar singari hujayra ichi retseptorlari bilan bog 
lanib, genlartranski'ipsiyasini boshqaradi. Estrogenlar o‘zlarining 
fiziologik ta sirini 50 dan ortiq turli oqsillar sintezini induksiyalash 
orqah namoyon qiladi, deb hisoblanadi.
Estrogenlar ko payish jarayonida ishtirok etuvchi to‘qim alar 
nvojanishini stim ullaydi, ko‘plab ikkilamchi ayollik jin siy e gi 
anning rivojlanishini belgilab beradi, progestin retseptori gemning 
transkripsiyasini boshqaradi. Bachadon endometriysini urug angan 
tuxum hujayra im plantatsiyalanishiga tayyorlash uchun yuein azasida 
estiogenlar va progestinlar ta’sirida proliferativ endometny sekretor 
endom etriyga aylanadi. F-prostaglandini bilan lf£a 1 a Afrogenlar 
miometriyning tu g‘ruq vaqtida oksitotsinga sezgir igini os in beradi. 
Estrogenlar suyak va tog‘aylarga anabolik aS1J 0rsatadi- Estiogenlaming 
boshqa m etabolik effektlariga ayo ar a teri va qon tomirlar normal 
strukturasini saqlab turish, tomir ar en oteliysida azot oksidining hosil 
bo‘ lishi osonlashtirish y a uning ta sirida tomirlaming kengayishi 
natijasida issiqlik chiqib etis ini kuchaytirish kabi jarayonlar ham 
kiradi. Estrogenlar tireoid va jin siy gormonlami qonda bog‘ lab 
transport qiladigan oqsillar sintezini stimullaydi. Estrogenlar II, VII, 
IX va X qon ivish om illari sintezini induksiyalashi, antitrombin III 
konsentratsiyasini kam aytirishi mumkin.
Estrogenlar y o g ‘ lar alm ashinuviga ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, 
estrogenlar ZYuLP sintezini kuchaytirib, ZPLP hosil bo‘ lishini 
sekinlashtirishi hisobiga qonda xolesterin miqdorini pasaytiradi.