Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Маданият ва спорт ишлари вазирлиги

Ўқувчи 
учун
ўқитувчининг у ёки бу талабанинг эшитиш қобилиятини таҳлил 
этишини тинглаши ҳам фойдали.
Хонанда эшитиш қобилияти орқали интонация тозалиги ва тембр 
назоратига эришиш борасида айрим қийинчиликка учрайди. Оддатда актив ва 
пассив эшитиш қобилиятини бир-биридан фарқлай олиш мақсадга мувофиқ.
Пассив эшитиш 
- бу тўғри эшита олиш.
Актив эса 
- овоз орқали эшитганлигини кўрсата билиш. Агар пассив 
эшитиш 
қобилияти 
эшитиш 
анализатори 
билан 
дифференцияни 
ривожлантириш десак, актив эшитиш қобилияти овоз аппаратини бошқариб, 

---

керакли баландликдаги товушни ҳосил қилишдир. 
Одатда хонанда ички 
эшитиш тассавури нотўғри бўлганда тоза куйлай олмайди.
Керакли куйни 
фортепианода ижро этиб беришни ёки куйлаб беришни сўраш, унинг буни 
уддалай олмаслигини тушиниш учун етарли бўлади. Кўп холларда куйни эслаб 
қолишгина уни куйлаб бериш учун етарли эмас. 
Товушнинг нотозалиги унинг 
баландлиги аниқ бўлмаганлигидан эмас, тембрни нотўғри ҳосил 
қилишликда - яъни позицияни тоза эмаслигида. 
Куйловчи ўз овозини атрофдагилар ва тингловчилардек эшита олмайди. 
Бу хонанданинг ўзини нафақат ҳаво муҳитида, балки ички органлари орқали, 
яъни суяклар орқали эшитиш натижасидир. Ўз тембрини аниқ мўлжаллай 
олмаслик, қўшиқчига эшитиш орқали аниқ интонациялашга йўл бермайди. У 
эшитиш орқали асосий тоннинг баландлигини тўғирлашга ҳаракат қилади, 
лекин позиция нотўғрилиги туфайли бунга эриша олмайди. Эшитиш қобилияти 
жуда яхши қўшиқчилар ҳам, аниқ интонациялай олмайдилар, товушни 
позицион гох юқори, гох пастлайдилар. Улар интонация тоза эмаслигини 
нафақат эшитиш йўли билан, ҳатто овоз пайлари резонаторлари, вибрацияларни 
ҳам сезадилар.
Хонанданинг ўз овозини эшитиш тассавури нафақат тембрга, балки овоз 
кучига ҳам боғлиқ. Маълумки хонандага унинг овози баланд ва тўлиқ 
чиқаётгандек туюлганда атрофдагилар учун жуда кучсиз туюлади. Бежиз 
айтмайдилар: «хонанда ўзини ўзи эшитмаяпти ва овози ўзининг ичида қолиб 
кетяпти»-деб. Аксинча унга овози кучсиз чиқаётгандек туюлганда, товуш 
эшитилиб тингловчи яхши қабул қилади.