“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn ilmiy-amaliy anjumani materillari

Imkoniyat bahosi haqida, yoki muqobil xarajatlar. 
(qaysi birini 
tanlasam ekan-a... birinchisi yoki ikkinchisi... balki uchinchisidir.)
Muqobil xarajat - bu inson bir narsani bajarishi mumkin boʻla turib, boshqa narsani 
tanlagani uchun qoʻyib yuborilgan fursat qiymatiga aytiladi. Yana ham oydinlashtirsak, 
muqobil qiymatni iste’mol qilmaslikdan kelib chiqadigan "xarajatlar" dir. Mana qarang, 
hech qayerda tekin degan narsani oʻzi yoʻq, desam ishonasizmi, albatta ishonishingiz qiyin. 
Keling qandaydir bir tekin taomni misol qilib olaylik. Oʻylashingiz mumkin, pul sarf 
qilmasdan oʻsha taomni olsam albatta tekin boʻladi-ku, deb. Lekin shu joyda siz muqobil 
xarajatlarni hisobga olmagan boʻlasiz. Muqobil xarajat nima ekanligini misollar bilan 
tushuntirib oʻtaman. Deylik, sizni "tekin hot-dog" degan reklama afishasiga koʻzingiz 
tushdi va tekinga hot-dog olish uchun u yerga bordingiz. Borsangiz yaqin 12 tacha mijoz 
navbat kutyabdi, ya'ni tekinga hot-dog olaman deb. Siz ham qatorga kirdingiz. Oʻsha 
doʻkonda bitta 7.000 soʻmlik hot-dog tayyorlash uchun 5 daqiqa vaqt ketadi desak, aniqki 
sizga navbat 5 min×12=60 daqiqa ya'ni bir saotda keladi. Natijada, siz bir soatda 7.000 
soʻm ishlashga rozi boʻlgan boʻlasiz. Agar siz shu doʻkonga kelish oʻrniga uyingizga borib 
bir soat ichida kitob oʻqishingiz, televizor koʻrib dam olishingiz yoki boʻlmasa boshqa 
muhimroq ishingizni bajarishingiz mumkin boʻlar edi. Shuning uchun oʻsha hot-dog 
aslidan tekin emas, uning qiymati bir soatda qilishingiz mumkin boʻlgan ishlar qiymatiga 
teng. Qayerda insonlarga kerak boʻlgan narsalar arzon boʻlsa oʻsha yerda tabiiyki navbatlar 
ham shunga yarasha uzundan-uzoq boʻladi, agar oʻsha arzon narxlar davlat aralashuvi bilan 
sun'iy ravishda qoʻyilgan boʻlsa muqobil xarajatlar juda ham koʻpayib ketadi. Nega 
deganda siz doʻkon ochsangiz, hukumatdan kimdir kelib kartoshkani 2.500 soʻm sotasan 
desa, lekin siz kartoshkani 2800 soʻmdan olgan boʻlsangiz, bu aniq siz kartoshka 
sotmaysiz. Nega? Chunki foyda qila olmayabsiz. Natijada bir - ikkita doʻkon kartoshka 

---