O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

Imom Abu Mansur al Moturudiy (870-944) 
Samarqand yaqinidagi 
Moturudda 
tug‗ilgan. Moturudiy hanafiylik ta‘limotiga tayangan holda 
islom 
dini 
e‘tiqodiy asoslarini qayta ishlab chiqdi. Islom dini 
borasidagi 
ilmiy tortishuv va munosabatlar bayon 
etilgan fikrlarni 
tartibga 
solish kalom ilmining keng 
tarqalishiga va sunniylikdagi ikki 
yirik 
maktab - 
Ash‘ariya va Moturudiyaning paydo bo‗lishiga asos 
bo‗ldi. 
Uning 
arab tilida yozilgan ikki asarigina 
bizgacha etib kelgan. Bular 
―Kitob 
at Tavhid‖ hamda 
―Ta‘vilot ahl as sunna‖ asarlaridir. Moturudiy 
―Ta‘vilot 
ahl as Sunna‖ asarini yozishdan ―Ahl as 
Sunna val jamoa‖ 
ta‘limotiga 
zid qarashlarni rad etish 
maqsadini ko‗zlagan. ―Kitob at 
Tavhid‖ 
asari hozirda 
Angliyadagi qo‗lyozma fondlaridan birida saqlanadi. 
Fathulloh 
Hulayf asar matnini 
1970 yilda Bayrutda nashr etgan. Moturudiyni ―Imom al mutakallim‖ deb ataganlar. 
Navoiy unga ―Sulton al muizzin‖(faxriy olimlar sultoni) deb yuqori baho bergan. Al 
Moturudiy 
944—945 
yilda Samarqandda vafot etib, Chokardiza shayxlar 
qabristoniga 
dafn 
etilgan. Yurtimizda 2000 yil Moturudiyning 1130 yilligi keng 
nishonlandi.
Najmiddin Kubro
(taxallusi: asl ism sharifi A
h
mad ibn Umar Mu
h
ammad 
Xivaqiy al-Xorazmiy (1145-1221) Xivada tug‗ilgan. Ulug‗ shayx, tasavvuf 
ta‘limotining taniqli vakillaridan biri, So‗fiylikdagi Kubraviya oqimining 
asoschisidir(unining taxallusi «dinning ulug‗ yulduzi» ma‘nosini beradi). Najmiddin 

---

106 
Kubro yoshligidan ilmga qiziqqon, qobiliyatli bo‗lgan. Islom asoslari, shariat, 
H
adis 
va tavsifni juda tez o‗zlashtirib olgan. 16-17 yoshlarida ta
h
silni chuqurlashtirish 
maqsadida Eron, Misr, Shomu Iroq mamlakatlarini kezadi. Tariqatdan xabardor 
bo‗lishga intiladi. Ilk marotaba Misrda shayx Ruzbixon Vazdon Misriy (1189 y.v.e) 
ga murid tushadi. Undan tariqat odobini o‗rganadi. Shayxning qiziga uylanadi. 
Keyinchalik 
H
amadonda shayx Ammor Yosir kabi ustozlardan saboq oldi. 25 yildan 
ortiq umrini ilm olishga bag‗ishladi, Kubro 1185 yil Xorazmga qaytib keldi. Bu erda 
katta 
h
onaqox qurdirib o‗z diniy maktabini yaratdi. Kubro kishilarni ezgulikka, 
ilmga, sa
h
ovatga va mardlikka da‘vat etadi. Kubroning muridlari Majdiddin 
Bog‗dodiy, Sa‘diddin Xumviy, Najmiddin Doya tasavvuf tarixida nom qozongan 
shayxlardir. 
Kubro o‗z qarashlarini arab tilida yozgan bir necha risolalarida bayon etgan. 
Ulardan asosiylari «Favoixal-Jamol va favotixal-Jalol («Jamol xushbo‗yliklari va 
Jalolning kashfi»), («Al-usul al-ashara», «O‗nta usul»), «Risolaat-Turuk» (Tariqatlar 
risolasi), «Risolatal-Xonfal-Xoiminlavmal-jom» («Malomatchining malomatidan 
h
azar qiluvchi 
h
aqida risola») kabilardir. O‗z g‗oyasiga sodiq Najmiddin Kubro 
mo‗g‗ullarga qarshi vatan himoyasi yo‗lida shahid bo‗ldi va jasorat namunasini 
ko‗rsata oldi
Imom 
Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy kabi ―imom‖ 
darajasiga 
erishgan ko‗plab buyuk allomalar orasida