Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

Дудуқланишни баратараф этиш. 
(Чевелева методикаси). 
Дудуқланишни бартараф этиш, дудуқланувчини нутқини яхшилаш 
борасида жуда кўп илмий изланишлар, тадқиқотлар олиб борилган ва ҳозир 
ҳам олиб борилади. 
Ҳар бир ѐш категориясидаги дудуқланувчи болалар билан улар ѐш, руҳий 
хусусиятларидан келиб чиқган ҳолда, логопед таъсир кўрсатиш усули, 
методикаси баѐн қилинади. Миронова С.А нинг мактабгача ѐшдаги 
болаларнинг, Ястребова А.В нинг мактаб ўқувчиларининг, Мўминова Л.Р.нинг 
боғча ўсмирларни Чевелѐва Н.А.нинг боғча болалари ва нутқ мактаблари 
иккинчи бўлими ўқувчиларининг Слеверстов В.И.нинг болаларни дудуқланиш 
деб аталувчи мураккаб нутқ бузилишидан фарқ қилиш, нуқсонни имкони 
борича баратараф қилиш, юмшатиш йўллари баѐн этилган методикаларни 
келтиришимиз мумкин. Биз Н.А.Чевелеванинг «Таълим жараѐнида 
ўқувчиларда дудуқланишни тўғрилаш» («Исправление ») қўлланмасида баѐн 
этилган фикрларни қуйида ѐритмоқчимиз. 
Қўлланмада кичик мактаб ўқувчиларда, дудуқланишни баратараф этиш 
бўйича логопедик иш методикаси ѐритилган. Қўлланма муаллифи 
дудуқланишни бартараф этишда умумий тан олинган комплекс методикаларни 
рад этилган ҳолда, Логопедик таъсирга янгича ѐндашувни баѐн қилади. 
Методика (услубият) мактаб дастури материалида болаларни боғланган нутқ 
системасини кўзда тутади. Бу системани ишлаб чиқаришда муаллиф болалар 
нутқи ривожланишининг қонуниятларидан келиб чиқган ҳолда ѐндашиш. 
Муаллиф кичик мактаб ўқувчиларида «1-3 синфларда» нутқи 
ривожланиши нормада бўлган болаларда махсус мактабнинг иккинчи бўлимда 
ўқийдиган ўқувчилар нуқсони-дудуқланишни бартараф этиш масалаларига 
бағишланади.
Дудуқланувчиларни 
ўзига 
хос 
хусусиятларини 
ҳисобга 
олиб, 
дудуқланишни бартараф этиш бўйича иш икки йўналишда олиб бориши керак: 
1. Нутқни қайта тарбиялаш. 2. Нутқий жараѐнни нормал кечишга таъсир 
қилувчи психик фаолият хусусиятларини коррекциялаш. 
Нормал нутқни тарбиялаш жараѐнида сўз ва жумлаларни механик 
қайтаришдан эмас, ўргатилган текст ва жумлаларни, автоматик қайтаришдан 
эмас, мустақил нутқни секин-аста ривожлантиришни процессида кечиши 
керак.
Секин-аста айтилган икки йўналиш бўйича мактаб программасининг ҳар 
бир предмети давомида иш олиб борилади. 
Ўқув процесини коррекцион мақсадда қўллаш ўзига хос афзалликларга 
эгадир, алоҳида ташкил қилинган логопедик машғулотлардан фарқли ўлароқ 
биринчидан, ўқув процесини нормал нутқини тарбиялаш билан бирикиши 
болаларни кучини кўп бўлимидан сақлайди, иккинчидан болаларни бу ннннн 
«Яширин» логопедик машғулотларга қизиқиши доимо ушлаб турилади.

---

- 80 - 
Учинчидан, бундай услубият дарсдан ташқари вақтда ҳамда тўғри нутқ 
малакаларини мустаҳкамлаш, болаларни эркин сўраш, жавоб бериш каби 
кўникмаларини такомиллаштириш. 
Дудуқланувчиларда 
нутқнинг 
каммуникатив 
функциясини 
ривожлантиришнинг асосий йўли нутқни секин-аста ситуациясидан нотекс 
нутқга ривожлантиришдан иборат. Бу нарса таълим билан боғлиқдир, таълим 
эса мантиқий тафаккурни ривожланишдан мустасно эмаслиги учун, болаларни 
тафаккур жараѐнларини тобора ривожлантиради. 
Дудуқланувчи болаларнинг нутқини коммуникатив функциясини 
ривожлантиришнинг бутун жараѐни шартли равишда тўлиқ тўрт даврга 
бўлинади, ҳар бир давр ўқув чораги билан тўғри келади. 
Давр муддатини қисқартириши ѐки бошқасини ҳисобига чизиш мумкин. 
Бошқа даврга ўтишнинг асосий шарти бўлиб, ишнинг белгиланган этапига зоир 
нутқ шаклларини эгаллаш ҳисобланади.