Kreativ fikrlash nima?

Tabiatshunoslik o‘qitishning ko‘rgazmali metodlari.
0 ‘quv
jarayonida ko‘rgazmali metoddan foydalanish, bilimlami puxta
o‘zlashtirish uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Ular ta’lim jarayoni 
da ko‘rgazmalilik prinsipi bilan bog‘langanda yanada kengayadi va
takomillashadi. 
Ma’lumki, ko‘rgazma vositalar o‘quv jarayonida turli didaktik
maqsadlar bilan qo‘llaniladi, xususan, o ‘qitish vositasi sifatida meto-
dik qo‘llanma, og‘zaki metodda bilish imkoniyatini kuchaytirachi,
amaliy ishlarda fikr uyg‘atuvchi vosita sifatida qo‘yiladi. 

---

Ko‘rgazmali metodning esa vazifasi boshqacha bo‘lib, o‘quv ja
rayonida o‘quvchilar qarab turib, predmetlami kuzatib va idrok qilib, 
346
sezgi organlari yordamida jism yojarayonlar haqida m ’lum axborotga
ega bo‘ladilar, ularni taqqoslash va farqiy belgilarini topish asosida
fikrlaydilar, shu asosida muayyan bilimlar shakllanadi, keyinchalik
so‘zlar, ko‘rsatish va tushuntirish orqali qayta ishlanadi, fikrlaydilar. 
Ko‘rgazmali metod, shu bilan belgilanadiki, ularni qo‘llash asosida
yangi bilimlar olish maqsad qilib qo‘yiladi. Bu jarayonda o‘quv film-
laridan, diafilm va diapazitivlarning axborot matnlari (ostidagi sur’at)
yozuvlar yangi bilimlar egallash uchun bilimlar manbai bo‘lib xizmat
qiladi. Ko‘pchilik tabiatshunoslik darslarida tabiiy jismlarda va turli
xil kartina va jadvallar yoki b. namoyish qilinadi. 
Ko‘rgazmali metodni amalga oshirishda ko‘rgazma vositalar
asosiy o‘rin tutadi. Ko‘rgazma vositalar ikki guruhga boMinadi, tabiiy
va tasviriy. 
Tabiiy ko‘rgazma qurollar tabiat jismlaridir. Ular xona o‘simliklari,
daraxt shoxlari, barglar, gullar, mevalar, urugTar, ildizlar, gerbariy-
lar, urug‘lar 
kolleksiyalari
, guldastalar va meva sabzavotlar ho‘l pre-
paratlaridir. 
Hayvonlar bo‘yicha esa hayvonlarning tirik namunalari, tulumlari,
skeletlari, hasharotlar kolleksiyalari. (Mulyajlar, modellar, rasmlar,
gulqog‘ozlar, ho‘l preparatlar va hokazo). 
Jonsiz tabiatdagi tabiiy materiallar granit, kvars, dala shpati, moy,
qum, kalsiy, marmar, ohak, tosh, tuzlar, osh tuzi, toshko‘mir, temir,

---

mis rudalar, tuproq, suv va b. 
Bolalaming bevosia ko‘rib qabul qilish imkoni bo‘lmagan 
jismlar 
 
tasviriy ko‘rgazmalar orqali yetkaziladi. Ular maxsus magazinlar-
da sotiladi. Xususan, II-IV sinflarda uchun maxsus seriyali rasmlar
“Uy hayvonlari”, “Hayvonot dunyosi”, “OTkamiz o‘simliklari” deb
nomlangan rasmlar majmuasi. Mulyajlar, modellar, rasmlar, ekran
qoTlanmalari, tasviriy ko‘rgazmalardir. 
Mashg‘ulotlar jarayonida bevosita kuzatuv asosida predmet va
hodisalar o‘rtasidagi aloqalami anglaydilar. Masalan, kurtakdan barg,
tut ipak qurtining faoliyatidan ipak hosil boTish jarayonlari bilib
olinadi. 0 ‘quvchilar uchun oTkashnoslik kuzatuvlariga asoslangan
bilimlar amaliy ahamiyat kasb etadi. Juda murakkab va tushunarli 
347
bo‘lmagan hodisa va narsalami tanlash darkor emas. Bu o ‘quvchilar
qiziqishini so‘ndiradi. 
Tabiatshunoslik darslarining mazmuni ko‘rgazmali vositalar-
dan foydalangan holda o‘quvchilarda mustaqil bilim olishga qara-
tilgan. Dars jarayonida bolalar ko‘rgazma vositalami ko‘zdan ke-
chiradilar, ulami qismlarini tahlil qiladilar, o‘zaro taqqoslaydilar va
nihoyat o‘xshashlik tomonlari va farqiy belgilarini aniqlaydilar. Ko‘z
bilan ko‘rib, tafakkur faoliyati yordamida hosil qilingan bilimlar
puxta va uzoq vaqt xotirada saqlanadi. Ayni paytda o ‘qituvchining
o ‘quvchilaming bilishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishi, yangi bilim 
lami qiynalmay o‘zlashtirishlari uchun yaratadi. 

---

Ko‘rgazmali
metodning
qoilanishini
mohiyati
shundaki,
o‘quvchilar mazkur ko‘rgazmalardan o‘z o‘mida foydalangan holda
ular haqida, ya’ni tabiat jismlari va hodisalariga doir yangi bilimlar
hosil qilishdan iborat. Chunonchi, o‘simlik dunyosining xarakteriga
qarab joyda m oijal olish; kuzatish asosida hayvon va o‘simliklaming
xulq atvoriga, tabiatdagi o‘zgarishlariga qarab ob-havoning o‘z-
garishini oldindan aytib berish tabiiy materiallardan foydalana olish
o‘quvlari hosil qilinadi. 
Xulosa qilib atganda, darslami ko‘rgazmali metodda tashkil qilish,
rangini dunyoni turli-tuman shakl, hajm, ranglar jilosi, voqeliklar-
ning o‘zaro o‘zviy bog‘liqligi sabab va oqibat jarayonlarini his qilish,
idorok etish, faktlarga tayanib tafakkur yoritish, xulosalar chiqarish,
shu asosda dunyoviy bilimlami egallashdek maqsadli vazifani hal
qilinishida salmoqli o‘rin tutadi. Masalan, itning qaysi ovqat turini
yashi ko‘rishini aniqlash uchun 3 ta qog‘ozga 3 xil ovqat, non, go‘sht,
konfet o ‘rab oldiga tashlanadi. It qaysi qog‘ozni oldida tezroq boradi?
Aniqlab, xulosa chiqariladi.