Baxtiyor mengliyev



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/227
Sana31.10.2020
Hajmi1,62 Mb.
#50920
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   227
Bog'liq
B.Mengliyev-Hozirgi o‘zbek tili (darslik)

 
Iyerarxik  munosabat.  Lisoniy  birliklar  orasida  iyerarxik
ya’ni  pog‘onali  munosabat  ham  mavjud.  Pog‘onali  munosabat 
deganda 
birlikning 
boshqasi 
tomonidan 
qamrab 
olinishi 
tushuniladi. Masalan, Halim va Кarim leksemalari erkak kishining 
ismlari 
bo‘lib, 
ayolning 
ismi 
bo‘lgan 
Halima, 
Salima 
leksemalariga qarama-qarshi turadi. Lekin ularning barchasini  ism 
leksemasi  qamrab  oladi.  Ism  leksemasi  esa,  nom  leksemasi  bilan 
birgalikda,  ot  leksemasi  tomonidan  qamrab  olinadi.  Uni  shartli 
ravishda quyidagicha tasavvur qilish mumkin (9-jadval): 
 
9-jadval 
Ot 
Ism 
Nom 
Halim 
Karim 
Halima 
Salima   Suv 
Kitob 
Bu  pog‘ona  yuqori  va  quyi  yo‘nalishda  yana  davom  ettirilishi 
mumkin.  Demak,  Salim,  ism,  ot  leksemalari  pog‘onali 
munosabatga  kirishgan;  Salim  so‘zi  ism  so‘zi  tarkibiga,  ism  so‘zi 
esa ot so‘zi tarkibiga kiradi.  
Lisoniy  birliklarning  pog‘onali  munosabati  ikki  xil.  Masalan, 
daraxt  va  tana,  ildiz,  barg,  shox  birliklarining  o‘zaro  munosabati 
daraxt  leksemasi  bilan  olma,  o‘rik,  nok,  gilos  leksemalarining 
o‘zaro  munosabatidan  farq  qiladi.  Oldingi  pog‘onali  munosabatda 
daraxt  butunni  va  qolganlari  qismni  ifodalasa,  keyingisida  daraxt 
turni  ifodalab,  mevaning  muayyan  nomini  ifodalovchi  birliklar 
turning  ko‘rinishi  –  jins  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Ikkinchi 
munosabatdagi birliklar  daraxt leksemasining xususiy ko‘rinishi – 
juz’iylashishi.  Birinchisida  esa  bunday  munosabat  mavjud  emas. 
Shu  boisdan  Gilos  daraxtdir  tarzidagi  hukmni  aytish  mantiqiy. 
Biroq Ildiz daraxtdir deyish mumkin emas. Tilshunoslikda lisoniy 
birlikning  butun-bo‘lak  munosabati  partonimik  (part  –  qism, 
61


bo‘lak),  tur-jins  munosabati  giponimik  munosabat  deyiladi. 
Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   227




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish