Baxtiyor mengliyev

Tarkibi 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[a↔o↔u↔o‘↔i↔e] 
[ko‘rdim] 
Element 
a, o, u, o‘, i, e 
k-o‘-r-d-i-m 
Munosabat 
o‘xshashlik va zidlanish 
farqlanish va 
bog‘lanish 
 
Bu sistemalarning o‘ziga xos xususiyatlari: 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[a, o, u, o‘, i, e] 
[ko‘rdim] 
Nomoddiy 
Moddiy 
Ongda 
Ongdan tashqarida 
Elementlari gomogen, ya’ni 
bir xil (faqat unli) 
Elementlari geterogen, ya’ni har 
xil (unli va undosh) 
46

---

Elementlari orasida 
o‘xshashlik va zidlik 
munosabati mavjud 
Elementlari orasida bog‘lanish 
munosabati mavjud 
Yana  badiiy  sistema  sanaladigan  [ruboiy]  abstrakt  sistemasini 
uning  nusxasi  bo‘lgan  “G‘urbatda  g‘arib...”  muayyan  sistemasi 
bilan ham qiyoslab ko‘rish foydadan xoli emas: 
 
Bu sistemalarning tarkibi quyidagicha: 
Tarkibi 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[ruboiy] 
“G‘urbatda g‘arib...” 
Element 
1)vazn (hazaj bahri) 
2)qofiya (a-a-b-a yoki 
a-a-a-a) 
3)hajm: (to‘rtlik) 
4)g‘oya: (falsafiy, 
axloqiy, ta’limiy) 
 
1)hazaj bahri axram 
shajarasi 
2)a-a-b-a 
3)to‘rtlik 
4)erk 
 
Munosabat 
Bog‘lanish 
Bog‘lanish 
 
Farqlar  asosida  sistemalarning  o‘ziga  xos  xususiyatlari  kelib 
chiqadi: 
Mavhum sistema 
Muayyan sistema 
[ruboiy] 
“G‘urbatda g‘arib...” 
Nomoddiy 
Moddiy 
Ongda 
Ongdan tashqarida 
Elementlari geterogen (har xil) 
Elementlari geterogen (har xil) 
Elementlari orasida bog‘lanish 
munosabati mavjud 
Elementlari orasida bog‘lanish 
munosabati mavjud 
Ko‘rilganidek,  ayrim  mavhum  sistemalarning  borliqda  nusxasi 
bo‘lsa  (masalan,  kitob  leksemasining  nusxasi  kitob  so‘zi,  ruboiy 
sistemasining  nusxasi  muayyan  bir  ruboiy),  boshqasi  nusxasiz 
bo‘ladi  (masalan,  kelishik  sistemasi,  adabiy  turlar  sistemasi). 
Aniqrog‘i,  nutqda  kitob  so‘zi  mavjud,  lekin  oltita  kelishik 
yaxlitligidagi  nutq  hodisasi,  adabiy  turlar  sistemasining  nusxasi 
bo‘lgan  badiiy  hodisa  yo‘q.  Nusxali  mavhum  sistemani  prototipli 
47

---

sistema,  nusxasiz  sistemani  prototipsiz  sistema  sistemasi)  deyish 
ham mumkin.