Baxtiyor mengliyev

BIRINCHI FASL 
KIRISH 
 
Birinchi bo‘lim 
TIL, LISON, NUTQ MUNOSABATI. TIL SATHLARI VA 
BIRLIКLARI 
 
1-§. Tilshunoslikda ilmiy bilish va uning bosqichlari 
 
Tayanch tushunchalar: 
bilish,  belgi,  ilmiy  tadqiqot,  falsafa,  “Ko‘rlar  va  fil  hikoyati”, 
empirik  fizika,  nazariy  fizika,  til,  nutq,  sath,  fonema,  tovush, 
leksema,  so‘z,  substansiya,  aksidensiya,  zot,  tajalli,  zohir,  botin, 
grammatik shakl, gap qolipi 
O‘zlashtiriladigan tushunchalar: 
ilmiy bilish, fahmiy (empirik) bilish, nazariy (idrokiy, mantiqiy, 
ratsional)  bilish,  zohiriy  belgi,  botiniy  belgi,  empirik  yondashuv, 
nazariy yondashuv, munosabat, UMIS va AHVO, WPm 
 
Ilmiy  bilish  va  uning  bosiqchlari.  Ilmiy  bilish  –  maxsus 
metodologiya  va  usullar  asosida  borliq  haqida  bilim  hosil  qilish. 
Olimlar tomonidan tabiat, jamiyat va inson tafakkuridagi murakkab 
va  rang-barang  hodisalar  mohiyatini,  rivojlanish  qonunlarini  ilmiy 
o‘rganishning  aniq  usullari  ishlab  chiqilgan,  ular  ilmiy 
tadqiqotlarning yo‘nalishi va xususiyatlarini ifodalaydi. 
Falsafada  ilmiy  bilishning  navbatma-navbat  takrorlanib 
turuvchi ikki turi farqlanadi:  
a) fahmiy (empirik, amaliy, tajribaviy) bilish; 
b) nazariy (idrokiy, mantiqiy, aqliy) bilish. 
Birinchi  bosqichda  o‘rganilayotgan  manbaning  tarkibiy 
qismlari,  belgi-xususiyatlarini  aniqlash,  saralash,  tartiblash  va 
tasvirlash  amalga  oshiriladi.  Bunda  asosiy  e’tibor  o‘rganish 
manbayining  sezgi  a’zolari  bilan  anglanuvchi  tashqi,  zohiriy 
xususiyatlarini aniqlashga qaratiladi. Aslida bu hali tom ma’nodagi 
ilmiy bilish emas, lekin ilmiy o‘rganishning zaruriy, tarkibiy qismi, 
bosqichi  hisoblanadi.  Buni  Alisher  Navoiy  “Lisonut-tayr” 
masnaviysidagi  “Кo‘rlar  va  fil  hikoyati”da  ko‘zi  ojizlarning  fil 
haqida tasavvur hosil qilishlari misolida tasvirlaydi.  
6

---