Baxtiyor mengliyev

Soddalashgan  leksema.  Soddalashgan  leksemada  yasama 
so‘zlar  lisoniylashuvining  yanada  yuqoriroq  bosqichini  ko‘ramiz. 
Soddalashish ma’lum bir so‘z yasash qolipining hosilasida o‘zak va 
qo‘shimchaning 
o‘zaro 
birikib 
ajralmas 
holga 
kelishi, 
so‘zshakldagi  grammatik  vositaning  qotib  qolishi  natijasida  yangi 
ma’no ifodalashidir. O‘zbek tilidagi oldin, keyin, tashqari, ichkari, 
yuqori kabi yuzlab so‘z soddalashgan yasama so‘z – leksema. So‘z 
birikmalarining  sintaktik  qolipdan  uzilish  holati  sifatida  boshning 
og‘rigi  –  boshog‘riq,  belning  bog‘i  –  belbog‘  misollarini 
ko‘rsatish mumkin.  
E’tibor  qilinsa,  ixtisoslashish  faqat  ma’no  tomondan  bo‘lsa, 
soddalashish ham ma’no, ham shaklga tegishli hodisadir.  
Tublashgan 
leksema. 
Tublashgan 
leksema 
shunday 
leksemalashgan  yasama  so‘zki,  ularning  yasalishini,  tarkibini 
etimologik  ma’lumotsiz  aniqlab  bo‘lmaydi.  Masalan,  sin  fe’lining 
o‘zagi  si,  tingla  fe’lining  o‘zagi  ding,  to‘q  so‘zi  o‘zagining  to‘ 
ekanligini  til  tarixi  bo‘yicha  chuqur  ma’lumotga  ega  bo‘lmasdan 
bilib  bo‘lmaydi.  Tublashgan  leksemalarning  tarkibini  aniqlash 
chuqur  etimologik  tadqiqotlarni  taqozo  etadi.  O‘zbek  tilidagi 
aksariyat  leksemalar  tublashgan  leksemalardir.  Tadqiqotchilarning 
fikrlariga  ko‘ra,  o‘zbek  tilida  bor-yo‘g‘i  150  tacha  sof  tub  turkiy 
leksema mavjud. Boshqa leksemalar bir paytlar ma’lum bir qoliplar 
asosida yasalib, davr o‘tishi bilan tublashib ketgan. 
Demak,  ma’lum  bo‘ladiki,  tilda  leksema  yasash  hodisasi 
yo‘q.  Balki  yasama  so‘zning,  nutqiy  hosilaning  lisoniylashuvi, 
leksemalashuvi mavjud.