Baxtiyor mengliyev

 
Ixtisoslashgan  leksemalar.  Bunday  leksemalar  ham  aslida  bir 
so‘z yasash qolipi va so‘z yasovchi vosita asosida nutqda yasalgan 
bo‘ladi.  Ixtisoslashgan  leksemalarning  yasamaligi  yaqqol  ko‘rinib 
turadi, unda so‘z yasash qolipining shakliy saqlangan, biroq ma’no 
tomondan  qolipdan  uzilgan  bo‘ladi.  Boshqacha  aytganda,  yasama 
so‘zning  ma’nosini  qolipning  mazmun  tomoniga  bog‘lash  imkoni 
bo‘lmaydi.  Masalan,  ishchi  (worker,  rabochiy)  leksemasi  “zavod 
yoki  fabrikada  ishlovchi,  o‘rta  ma’lumotli  mutaxassis”  ma’nosiga 
ega.  Leksema  [ot  +  -chi]  qolipidan  chiqqanligi  aniq  ko‘rinib 
turibdi.  Lekin  leksemaning  ma’nosi  bu  qolipning  “otdan 
anglashilgan  narsa  ustida  ishlovchi  kishi”  degan  mazmuniy 
tomoniga  teng  emas,  undan  ancha  tor.  Buni  shunday  tushuntirish 
mumkin. Ishchi so‘zi nutqda hosil bo‘lgan paytda qolipning shakliy 
va  mazmuniy  tomoniga  har  jihatdan  mos  va  uyg‘un  bo‘lgan. 
Keyinchalik ma’nosi torayib, shakliy o‘xshashlik saqlangan bo‘lsa-
130

---

da,  ma’noviy  uzoqlashish  sodir  bo‘lgan.  Natijada  bugungi  kunda 
o‘zbek tilida ikkita ishchi birligi farqlanadigan bo‘lgan: