O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

2. Donlarning qobig’ini ajratish usullari. 
Donning  qobig’ini  ajratishda  juda  ko`p  turli  xil  mashinalar  qo`llaniladi. 
Ko`p  mashinalarning  ishlash  printsiplarini  ishchi  organlarini  donga  ta`sirini 
uchta asosiy usulga bo`lish mumkin. 
1 usul - qisish va siljish; 

---

 
63 
2 usul - bir martali va ko`p martali urilish; 
3 usul - abraziv va boshqa qattiq yuzalarda ishqalanish. 
Qisish va siljish natijasida donning qobig’ini ajratishda ikkita ishchi yuza 
orasida  donga  ta`sir  qilinadi  5-rasm.  Bunda  ikki  yuza  orasidagi  masofa 
donning  o`lchamidan  kichik  bo`ladi  va  albatta  bir  yuza  ikkinchi  yuzaga 
nisbatan  harakatda  bo`ladi.  Bu  usulda  don  qobiq  ajratish  zonasiga  tushadi, 
yuzalar  orasida  qisiladi,  qobiqlari  yoriladi  va  yuzalarni  nisbatan  harakati 
natijasida  yorilgan  qobiqlar  (plyonkalar)  bir  biridan  ajraladi  va  mag’iz 
qobiqlardan  ozod  bo`ladi.  Bu  usul  plyonkalari  mag’iz  bilan  birga  o`smagan 
donlar  uchun  samaradorli  bo`ladi.  1  usul  bilan  ta`sir  qilish  uch  xil 
mashinalarda  qo`llaniladi:  valli  dekali  dastgoh,  qobiq  ajratish  postavi  va 
vallari rezin bilan qoplangan qobiq ajratgichlar. 
2  usul  -  bir  martali  va  ko`p  martali  urilish  natijasida  qobiq  ajratish 
quyidagicha bo`ladi: mashinaning qamchinlari yoki plastinkalari bilan ilg’ab 
olingan  don  bir  marta  yoki  ko`p  marta  mashinaning  qaytaruvchi  ichki 
yuzasiga yo`naltiriladi 6-rasm. 
Bir martali qobiq ajratish usulini plyonkasi mag’iz bilan birga o`smagan 
va  mag’izi  mo`rt  bo`lmagan  donlarga  (  suli)  qo`llash  maqsadga  muvofiq 
bo`ladi. 
Ko`p  martali  qobiq  ajratish  usulini  plyonkasi  mag’iz  bilan  birga  o`sgan 
yoki o`smagan donlarga qo`llash mumkin. Bu usulni qo`llagan holda donning 
qobig’i ajratilsa maydalangan mag’izning  miqdori ancha ko`p hosil bo`ladi. 
Bu  usul  ikki  holda  qo`llanadi:  don  mo`rt  bo`lmagan  (egiluvchan)  mag’izga 
ega  (suli  doni);  qayta  ishlashda  maydalangan  mag’izdan  Yorma  olinadi 
(bug’doy, arpa, makkajuxori). 
3  usul  -  abraziv  va  boshqa  qattiq  yuzalarda  ishqalanish  usulini  qobig’i 
mag’iz  bilan  birga o`sgan donlarning qobigini  ajratishda qo`llash  maqsadga 
muvofiqdir. 
Bu  usulda  qobiq  ajratish  mashinasining  ishchi  zonasida  don  uzoq  vaqt 
davomida harakatlanuvchi abraziv yuza ta`sirida ishqalanadi va bir me`yorda 
donning  qobig’i  kirib  olinadi  7-rasm.  Bu  printsipda  qobiq  ajratgich-
qayroqlagich  A1-ZSHN-3 rusumli  mashinasi  ishlaydi.  Donning  yuzasiga  bir 
tekislikda ishlov berish nafaqat qobiq ajratishda, balki mag’izni qayroqlashda 
ham  qo`llaniladi.  A1-ZSHN-3  rusumli  mashinada  arpa,  bug’doy,  no`xat  va 
makkajuxori  donlarining  qayta  ishlash  mahsulotlarini  qobig’i  olinadi, 
qayroqlanadi va silliqlanadi.