Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

Шерзод МАРДОНОВ, 
“Пахтасаноат илмий маркази” АЖ 
мустақил изланувчиси.
Пахта тозалаш корхонасининг ўсиш стратегиясини амалга 
оширишнинг иºтисодий механизмини такомиллаштириш
Совершенствование экономических механизмов реализации 
стратегии роста хлопкоочистительных предприятий
Improvement of economic mechanisms of implementation of the 
growth strategy of cotton-cleaning enterprises 
УЎТ: 005.93:655
Калит сўзлар: 
маркетинг, маркетинг стратегияси, ўсиш стратегияси, иқтисодий механизм.
Маркетингнинг асосий вазифаларидан бири – бу 
корхоналарнинг маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш 
ва уни амалаётга татбиқ этиш тактик масалаларини 
муваффақиятли ҳал этиш йўлларини излаб топиш 
саналади.
Маркетинг стратегияси масаласи хорижлик ва 
республикамиз олимлари томонидан кенг тарзда 
ўрганилган [1]. Хусусан, маркетинг соҳасидаги йирик 
олимлардан бири Ф. Котлер “мақсадлар – ривожланиш 
йўналишлари бўлиб, улар маркетинг режасини ишлаб 
чиқиш жараёнида ифодаланади, стратегия эса уларга эри-
шиш режасидир”, деб ҳисоблайди [2]. Д.Ж. Скалли “мар-
кетинг стратегияси – барқарор рақобатли устунлик ларни 
эгаллашга қаратилган ва мувофиқлаштирилган ҳаракат-
лардир” деб ҳисоблайди [3]. Хоффер ва Шенделларнинг 
фикрича эса, “стратегия – бу корхонанинг ўз олдига қўй-
ган мақсадлари ва вазифалари ўртасидаги асосий алоқа-
дир” [4]. 
Иқтисодчи олимларимиздан М.Р. Болтабоев марке-
тинг стратегиясининг таърифига узоқ муддатли мақсад-
ларини ифодалаш ва мавжуд ресурсларини очилиётган 
имкониятлар билан таққослаб кўриш йўли билан ишлаб 
чиқаришни стратегик режалаштириш жараёни сифатида 
ёндашади [5].
Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, иқтисодий адабиётлар-
да пахта тозалаш тармоғи фаолиятини ташкил этиш учун 
у ёки бу бошқарув концепцияларини қўллаш зарурлигини 
асослаш ҳақидаги тадқиқот натижалари етарлича баён 
этилмаган. Пахта тозалаш корхонасининг ўсиш стратеги-
ясини амалга ошириш самарадорлиги ва натижадорлиги-
га таъсир этувчи барча муҳим омилларни ҳисобга олади-
ган услубий қоидалар етарли даражада ишлаб чиқилмаган. 
Пахта тозалаш корхонасининг ўсиш стратегиясини 
амалга ошириш учун ички корхона иқтисодий механиз-
мини шакллантириш услуби тизимли-интеграллашган 
бошқариш концепциясига, шунингдек, уларнинг инвес-
тиция салоҳиятини чеклаш республикамиз пахта тозалаш 
корхоналари стратегик бошқарув амалиёти муаммолари-
нинг таҳлил натижаларига асосланган.
Пахта тозалаш корхонасининг ўсиш стратегиясини 
амалга оширишнинг иқтисодий механизмини шакллан-
тириш қуйидаги илмий муаммоларни ҳал этишни талаб 

---

82
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
НИГО²
қилади:
1) стратегияни амалга оширишнинг асосий воситала-
рини аниқлаш;
2) корхонанинг бошқарув тизимида уларнинг ўзаро 
боғлиқ мувозанатли тарзда фойдаланишини таъминлаш;
3) ўсиш стратегияси мақсадларига эришишга уларнинг 
қаратилганлигини таъминлаш.
Пахта тозалаш корхонасининг ўсиш стратегиясини 
амалга оширишни бошқаришнинг ички иқтисодий меха-
низми асосини пахта тозалаш корхонасининг ўсиш страте-
гиясини амалга ошириш учун улардан фойдаланиш мезон-
ларига кўра танланган унинг таркибий қисмлари – аналитик 
бошқарув воситалари муносабатлари ташкил этади.
Биз ўз тадқиқотларимизда “7С” модели асосида пах-
та тозалаш корхонасининг ўсиш стратегиясини амалга 
оширишнинг иқтисодий механизми воситаларини табақа-
лаштириш ва танлаш усули такомиллаштирдик. 
Иқтисодий механизми услубий воситалари “7С” моде-
ли асосида қуйидаги ўзаро боғлиқ элементлар кўринишида 
бир-биридан фарқланади (1-чизма):
– баланслаштирилган кўрсаткичлар тизими;
– стратегик бюджет тизими;
– корхона бошқарувига жараён ёндашуви;
– бошқарувнинг “товар-бозор” ташкилий тузилмаси;
– бошқарув қарорларини қабул қилиш учун ахборотни 
қўллаб-қувватлаш тизими;
– нархлаш учун маржинал-иқтисодий ёндашув;
– корхона ходимларида стратегик мақсадларга эришиш 
даражасини баҳолаш, ўқитиш ва стратегик фикрлашни 
шакл лантириш кўрсаткичларига асосланган кадр лар моти-
вацияси тизими.
Белгилар: KPI – фаолият таянч кўрсаткичлари (Инг-
лизча Key Performance Indicators иборасидан таржима қилин-
ган). 
Фикримизча, ўсиш стратегиясини амалга оширишнинг 
иқтисодий механизми бошқарувнинг оператив даража-
сида мақсадларнинг (сотиш ҳажми, фойда, инвес тицион 
салоҳиятни рўёбга чиқариш, ўсиш активларини яратиш ва