Моррининг сешанба дарслари

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
63
– Boʻlmasam-chi? Aytdim-ku, hech kim oʻlishiga ishonmaydi. 
– Lekin hammaning ham kimidir vafot etgan-ku, — dedim men. — 
Nega oʻlim haqida oʻylash bu qadar mushkul? 
– Chunki, — davom etdi Morri, — koʻpchiligimiz uyquda yurgandek 
hayot kechiramiz. Dunyoni toʻlaligicha his qilmaymiz, chunki yarim-
uyquda yuramiz va koʻp ishlarni odatlanib qolganimizdan 
bajarishimiz shartdek qabul qilamiz. 
– Va oʻlim bilan yuzma-yuz kelish bu qarashlarimizni oʻzgartirib 
yuboradimi? 
– Albatta. Keraksiz narsalarni irgʻitib tashlab, diqqatingni faqat oʻta 
ahamiyatli narsalarga qaratasan. Yaqinda oʻlishingni anglab yetgan 
zahoting, hayotga boshqacha nigoh bilan qaray boshlaysan. 
U xoʻrsindi. 
– Oʻlishni oʻrgansang, yashashni ham oʻrganasan. 
U qoʻllarini qimirlatganda, ular qaltirayotganini sezdim. Koʻzoynagi 
boʻyniga osib qoʻyilgandi, uni taqish uchun koʻziga olib borgandi, 
koʻzoynak bir necha bor chakkasidan sirpanib oʻtib ketaverardi; u 
koʻzoynakni oʻziga emas, qorongʻida boshqa birovga taqib qoʻyishga 
urinayotgandek koʻrinardi. Koʻzoynak bandini qulogʻiga qoʻndirishga 
yordamlashish uchun engashdim. 
– Rahmat, – shivirladi Morri. 
Qoʻlim uning boshiga tegganida, yuziga tabassum yugurdi. 
Insonlarning arzimas darajada tegib ketishi ham unga xursandchilik 
bagʻishlardi. 
– Mich, senga bir narsa aytsam maylimi? 
– Albatta, – dedim men. 
– Bu senga yoqmasligi mumkin. 
– Nega? 
– Haqiqat shuki, agar chindan yelkangdagi qushchaga quloq 
solsang, agar chindan ham istalgan paytda jon berishing 
mumkinligini tan olsang, hozirgidek shuhratparast boʻlmasliging 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
64
mumkin. 
Men zoʻrma-zoʻraki jilmayib qoʻydim. 
– Vaqtingning koʻp qismini sarflayotgan mashgʻulotlaring – 
qilayotgan ishing u qadar muhim boʻlib tuyulmasligi mumkin. Va, 
ehtimol, maʼnaviy ozuqa uchun ham vaqt ajratishingga toʻgʻri kelar. 
– Maʼnaviy ozuqa? 
– “Maʼnaviy” soʻzini jining suymaydi, a? Buni taʼsirchanlik va 
koʻngilchanlik mahsuli deb oʻylaysan. 
– Shunaqaroq… 
Morri koʻz qisib qoʻyishga urindi, oʻxshamadi; uning qiligʻidan oʻzimni 
tutib turolmay kulib yubordim. 
– Mich, – dedi u men bilan birga kular ekan, – hatto men ham 
“maʼnaviy yuksalish” nima ekanligini tushunmayman. Lekin 
qusurlardan holi emasligimizni aniq bilaman. Biz moddiyatga 
haddan ortiq mukkasidan ketganmiz, lekin moddiyat barcha 
ehtiyojlarimizni qoniqtira olmaydi. Mehrli rishtalarni, atrofimizdagi 
bo
rliqni oʻz-oʻzidan mavjud boʻlishi shartdek qabul qilamiz. 
U quyosh nuri tushib turgan deraza tomonga ishora qilib bosh 
irgʻatdi: 
– Koʻryapsanmi? Sen istalgan payt u yerga – tashqariga chiqishing 
mumkin. Koʻcha boʻylab yugurishing va bundan telbalarcha zavq 
olishing mumkin. Men esa bunday qilolmayman. Tashqariga chiqa 
olmayman. Yugura olmayman. Har gal tashqariga chiqqanimda, 
“mazam qochib qoladi” degan qoʻrquvdan yuragim titrab turadi. 
Lekin bilasanmi nima? Men shu derazani sendan koʻra koʻproq 
qadrlayman. 
– Derazani qadrlaysiz? 
– Ha. Har kuni shu deraza orqali tashqarini tomosha qilaman. 
Daraxtlar oʻzgarishini, shamolning qay darajada kuchli esayotganini 
ilgʻayman. Goʻyoki men shu deraza oynasidan vaqt oqimini koʻra 
oladigandekman. Men vaqt-soatim bitib qolganini bilaman, shu 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
65
sababli ham tabiat menga nihoyatda maftunkor boʻlib tuyuladi, xuddi 
uni ilk marta koʻrayotgandek. 
Morri jimib qoldi. Bir muddat ikkimiz ham derazadan tashqariga 
tikilib turdik. Men u koʻrayotgan narsalarni koʻrishga urindim. Vaqt va 
fa
sllar almashinuvini, oʻzimga sezdirmay sekin-asta oʻtib ketayotgan 
umrimni koʻrishga urindim. Morri boshini bir oz egib, yelkasi 
tomonga qayrildi. 
– Qushcha, oʻsha kun bugunmi? – soʻradi u, – bugunmi oʻsha kun? 
*** 
“Tungi xabarlar” telekoʻrsatuvidagi chiqishlari tufayli Morriga 
dunyoning turli burchaklaridan maktublar kelishi davom etardi. Morri 
oʻzini yaxshi his qilgan paytlari uning doʻstlari va oila aʼzolari 
maktublarga javob yozishga koʻmaklashish uchun unikida yigʻilar, 
Morri javob xatlari matnini ularga aytib turardi. 
Oʻgʻillari Rob va Jon ham uyda boʻlgan yakshanba kunlarining birida 
hamma uy mehmonxonasiga toʻplandi. Ozgʻin oyoqlarini yopinchiq 
bilan oʻrab olgan Morri nogironlar aravachasida oʻtirardi. U sovuq 
yeya boshlashi bilan yordamchilardan biri yelkasiga neylon kurtka 
tashlab qoʻydi. 
– Birinchi maktub nima haqida? – soʻradi Morri. 
Hamkasblaridan biri onasi ALS xastaligidan vafot etgan Nensi ismli 
ayolning xatini oʻqib berdi. U onasini yoʻqotganidan qanchalar azob 
chekkani hamda Morri qanday azoblarni boshdan kechirayotganini 
tushunishi haqida yozgandi. 
– Yaxshi, – dedi Morri maktub oʻqib tugatilganda. Soʻng koʻzlarini 
yumdi. 
– Keling, bunday boshlaymiz: “Qadrli Nensi! Onangiz 
haqidagi hikoyangiz yuragimni larzaga soldi. Qanday ogʻir 
sinovlardan 
oʻtganingizni yaxshi tushunaman. Qaygʻu-azoblar 
hammaning ham boshida bor. Ammo gʻam-qaygʻular men uchun 
xayrli boʻldi. Siz uchun ham xayrli boʻladi, deb umid qilaman”. 
– Menimcha, oxirgi qatorni oʻzgartirganingiz yaxshi, – dedi Rob. 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
66
Morri bir lahza oʻyga toldi. 
– Toʻgʻri aytasan. Bunday desak-chi: “Gʻam-qaygʻuda oʻzingiz uchun 
malham boʻluvchi kuch topa olasiz, deb umid qilaman”. Bunisi 
yaxshiroqmi? 
Rob bosh irgʻatdi. 
– “Tashakkur. Morri”, deb qoʻshib qoʻy, – taʼkidladi u. 
Keyingi maktub Jeyn ismli ayoldan 
boʻlib, ayol Morrini “Tungi 
xabarlar”dagi chiqishlari bilan odamlarni ruhlantirgani uchun oʻz 
minnatdorchiligini izhor etgandi. U xatida Morrini paygʻambar deb 
atabdi. 
– Bu juda yuksak eʼtirof, – dedi Morrining hamkasbi. – Paygʻambar! 
Morrining yuzi buris
hdi. U oʻziga berilgan bahodan norozi ekani 
koʻrinib turardi.
– Unga iltifot uchun minnatdorligimni yozing. Va soʻzlarim u uchun 
qandaydir ahamiyat kasb etganidan xursandligimni bildiring. 
“Tashakkur. Morri”, deb qoʻshib qoʻyishni ham unutmang. 
Bir Angliyalik kishi xatida Morridan vafot etgan onasi bilan ruhlar 
olami orqali muloqot qilishga yordam berishini soʻrabdi. Yana bir xat 
Bostonga uni koʻrgani kelish niyatida boʻlgan juftlikdan kelibdi. 
Universitetni tamomlaganidan keyingi hayotini tasvirlab yozgan 
sobiq talabadan kelgan uzundan-uzoq maktub ham bor edi. U 
qotillik haqida hikoya qilardi: xudkushlik va oʻlik tugʻilgan uchta 
chaqaloq. ALS tufayli olamd
an oʻtgan onasi haqida yozibdi. 
Shuningdek, onasining qizi, yaʼni oʻzi, ham shu xastalikka duchor 
boʻlishi mumkinligidan qoʻrqishini bildiribdi. Maktub tugay demasdi. 
Ikki bet. Uch bet. Toʻrt bet. 
Morri bu uzun va gʻamgin xatni oxirigacha mijja qoqmay tingladi. Va 
nihoyat u yakunlangach, past ovozda soʻradi: 
– Xoʻsh, nima deb javob beramiz? 
Oʻrtaga jimlik choʻkdi. Oxiri Rob: 
– Uzundan-uzoq maktubingiz uchun tashakkur, desak-chi? — dedi 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
67
Hamma kulib yubordi. Morri oʻgʻliga qarab kulimsiradi. 
Uning kursisi yonida yotgan gazeta betiga hozirgina raqib jamoani 
yugurishdan 
mahrum 
qilib, 
koptokni 
tutib 
olgan 
Boston 
beyzbolchisining tabassum qilib tushgan surati bosilgan. Shuncha 
kasallik qolib, Morri aynan sportchining sharafiga nomlangan 
xastalikka uchrasa-ya, dega
n oʻy oʻtadi xayolimdan. 
– Lu Gerig esingizdami? — soʻrayman men. 
– Stadiondagi xayrlashuv nutqini eslayman. 
– Demak, oʻsha mashhur gapi ham yodingizdadir? 
– Qaysi biri? 
– 
Qoʻysangiz-chi. 
Lu 
Gerig. 
“Yankilar 
iftixori”. 
Ovozkuchaytirgichlardan aks-sado bilan jaranglagan nutqi-chi? 
– Eslatib yubor menga, — deydi Morri. – Oʻsha nutqni soʻzlab ber-
chi. 
Ochiq turgan derazadan axlat tashuvchi yuk mashinasining ovozi 
eshitiladi. Kun issiq boʻlsa-da, Morri oyoqlarini yopinchiq bilan oʻrab, 
yengi uzun koʻylak kiyib olgan. Rangi siniq. Dard uni butunlay mahv 
etgan. 
Ovozimni balandlatib, soʻzlari stadion devorlariga urilib, aks-sado 
bergan Gerigga taqlid qilaman: 
– Buu-gunnn… Men oʻzimni… yer yuzidagi… eng omadli inson deb 
bilaman. 
Morri koʻzlarini yumib, ohista bosh irgʻaydi. 
– Ha, mayli, men bunday demaganman.