Моррининг сешанба дарслари

Toʻrtinchi seshanba: oʻlim haqida suhbatlashamiz
 
– Kel, mana bu fikrdan boshlaymiz, – dedi Morri, – hamma 
q
achondir oʻlishini biladi, lekin hech kim bunga ishonmaydi. 
Bu seshanba Morri toʻgʻri maqsadga oʻtdi. Suhbatimiz mavzusi oʻlim 
– roʻyxatimdagi birinchi masala edi. Men yetib kelgunimcha, Morri 
unutib qoʻymaslik uchun baʼzi fikrlarini bir nechta mayda oq qogʻoz 
boʻlaklariga yozib qoʻyibdi. Yozayotganda qoʻli qaltirar, qingʻir-
qiyshiq husnixatini endilikda oʻzidan boshqa hech kim tushunmasdi. 
Mehnat kuni yaqinlashib qolgan, kabinet derazasidan orqa hovlidagi 
ismaloqrang devordaraxt koʻrinib turar va maktab boshlanishidan 
oldin erkinlikdagi soʻnggi haftada koʻcha changitib oʻynayotgan 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
61
bolalarning qiyqirigʻi eshitilib turardi. 
Detroytda esa nashriyot ish tashlovchilari rahbariyatga qarshi 
kurashda kasaba uyushmasi bilan hamjihat ekanliklarini bildirish 
maqsadida bayram kuniga yirik namoyish tayyorlayotgandi. Parvoz 
vaqtida, uxlab yotgan turmush oʻrtogʻi va ikki nafar qizini otib 
oʻldirgan va bu ishni ularni “yomon odamlardan” himoya qilish uchun 
qilganini taʼkidlagan ayol haqida oʻqidim. Kaliforniyada O. J. 
Simpsoning huquqshunoslari naq mashhur yulduzlarga aylanib 
borayotgandi. 
Bu yerda 
– Morrining kabinetida esa hayot tamomila oʻzgacha ruhda 
davom etardi: oʻtayotgan har bir kun bebaho edi. Uyni toʻldirib 
turgan eng yangi uskuna 
– kislorod uzatuvchi qurilmadan bir-ikki fut 
masofada yonma-
yon oʻtirardik. Kichkinagina koʻchma qurilmaning 
balandligi tizzagacha kelardi. Baʼzan tunlari Morri yetarlicha havo 
yutolmay qolganida, qurilmaning uzun plastik naychalarini burniga 
zulukdek mahkamlab qoʻyardi. Morrining biror uskunaga ulab 
qoʻyilgani haqidagi fikrning oʻziyoq menga tinchlik bermagani 
sababli Morrining gaplariga quloq tutar ekanman, qurilmaga 
qaramaslikka urinardim. 
– Hamma qachondir oʻlishini biladi, – takrorladi u, – lekin hech kim 
bunga ishonmaydi. Agar ishonganimizda edi, butunlay boshqacha 
hayot kechirgan boʻlardik. 
– Demak, biz oʻlim borasida oʻzimizni aldaymiz, – dedim men. 
– Ha. Lekin bundan yaxshiroq yondashuv ham mavjud. Oʻlishingni 
anglash va istalgan payt oʻlishga tayyor boʻlish. Shunisi afzalroq. 
Mazku
r yondashuv senga oʻz hayotingda sodir boʻlayotgan 
jarayonlarda faolroq qatnashish imkonini beradi. 
– Lekin qanday qilib oʻlimga tayyor boʻlish mumkin? 
– Buddistlar kabi yasha. Har kuni sendan: “Oʻsha kun bugunmi? 
Tayyormanmi? 
Bajarishim 
zarur 
boʻlgan 
barcha 
ishlarni 
qilyapmanmi? Oʻzim xohlagan inson boʻla olyapmanmi?”, deb 

---

Mich Elbom. Morrining seshanba darslari 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
62
soʻraydigan qushcha oʻtirsin yelkangda. 
Morri xuddi ayni paytda yelkasiga qushcha qoʻnib turgandek boshini 
bir tomonga burdi. 
– Bugun mening soʻnggi kunimmi? – soʻradi u. 
Morri turli dinlardagi qarashlarni osongina oʻzlashtirib olgandi. U 
yahudiy boʻlib dunyoga kelgan, biroq qisman bolaligida sodir boʻlgan 
voqealar sababli, oʻsmirlik davrida agnostga aylangandi. U buddizm 
va nasroniylikning baʼzi aqidalarini yoqtirsa-da, madaniy jihatdan 
Yahudiylik dinida oʻzini uyidagidek erkin his etardi. Dinlar borasida 
kallavaramligi uni yillar davomida oʻqitgan talabalarining fikrlariga 
bagʻrikenglik bilan qarashiga imkon berardi. Umrining oxirgi oylarida 
gapirayotgan gaplari turli diniy tafovutlarning barchasidan yuqoriroq 
turadigandek tuyulardi. Oʻlim koʻp narsalarga qodir. 
– Haqiqat shuki, Mich, – dedi u, – oʻlishni oʻrgangan kuning 
yashashni ham oʻrganasan. 
Men bosh irgʻatdim. 
– Yana takrorlayman, – taʼkidladi u, – oʻlishni oʻrgangan kuning 
yashashni ham oʻrganasan. 
U jilmaydi va men uning bu soʻzlarni takrorlashdan maqsadi nima 
ekanini tushundim. Morri oʻzimdan soʻrab meni xijolat qilmasdan, 
uning soʻzlarini anglaganimga ishonch hosil qilayotgandi. Aynan shu 
odati uni yaxshi oʻqituvchiga aylantirgan xislatlardan biri edi. 
– Betob boʻlib qolishingizdan oldin ham oʻlim haqida koʻp 
oʻylarmidingiz? — soʻradim undan. 
– Yoʻq, — jilmaydi Morri. — Men ham boshqalar kabi edim. 
Gʻayratim ichimga sigʻmay ketgan kunlarning birida bir doʻstimga: 
“Men sen umring davomida uchratgan eng sogʻlom chol boʻlaman!” 
— deb yuborganman. 
– Nechchi yoshda edingiz oʻshanda? 
– Oltmishdan oshgandim. 
– Nekbin boʻlgan ekansiz-da. 

---