«informatika va axborot texnologiyalari»

11. Satrli ma’lumotlar bilan ishlash
11.1. Char tipidagi ma’lumotlar
EHM da eng ko‘p foydalaniladigan 256 ta belgi ajratib olingan bo‘lib, bu belgilar o‘z 
ichiga lotin va kirill alifbosining xarflari, raqamlar, amal va munosabat belgilari, tinish belgilari, 
psevdografika elementlari va boshqalarni oladi. Bu belgilarga 0 dan 255 gacha bo‘lgan raqamlar, 
ya’ni kodlar mos qo‘yilgan. Masalan: bu jadvalda 0 dan 9 bo‘lgan raqamlarga 48 dan 57 gacha 
bo‘lgan kodlar, katta lotin xarflariga 65 dan 90 gacha, kichik lotin xarflariga esa 97 dan 122 
gacha, «ENTER» tugmasiga esa 32 kod to‘g‘ri keladi. Xosil bo‘lgan jadvalni ASCII kodlar 
jadvali deb ataladi. 
ASCII jadvali EHM da qo‘llaniladigan belgilarning xalqaro standarti hisoblanadi. Ammo, 
zararat bo‘lsa, har bir davlat bu jadvalga o‘zi uchun hos bo‘lgan ayrim belgilarni qo‘shishi 
mumkin. Bunga misol qilib kirill alifbosini olish mumkin. 

---

155 
Char tipidagi ma’lumot deganda, ASCII jadvalining ixtiyoriy bitta belgisidan iborat 
bo‘lgan ma’lumot tushuniladi. Masalan: «F», «5», «*», «#», «}», «<-», «Г» kabi belgilarning xar 
birini 
char tipidagi ma’lumot deb qabul qilish mumkin. 
ORD(x) funksiyasi char tipidagi x ma’lumot ASCII jadvalida nechanchi o‘rinda 
turganligini aniqlash uchun ishlatiladi. Masalan, 
х='А"
uchun 
ORD(x) yoki ORD(‘A’) 
funksiyalari 65 natijani beradi, ya’ni «A» belgisi ASCII jadvalida 65 o‘rinda joylashgan. 
CHR(N) funksiyasi ORD(x) ga teskari bo‘lib, N-o‘rinda qaysi belgi turganligini aniqlaydi. 
Bu erda N sifatida 
byte tipidagi ma’lumotlar, ya’ni 0 dan 255 gacha bo‘lgan sonlarni olish 
mumkin. Masalan: 
CHR(65) ='A’. Ko‘rinib turibdiki, CHR(N) 
funksiyasining qiymati 
char tipida bo‘lar ekan. 
11.2. String tipidagi ma’lumotlar
ASCII jadvaliga kirgan turli belgilar ketma-ketligidan iborat bo‘lgan, ya’ni 256 tagacha 
belgini o‘z ichiga olgan matn yoki satr ko‘rinishidagi ma’lumotlarni 
string tipidagi ma’lumotlar 
deb qabul qilingan. «Men paskal tilini o‘rganaman», «1-kursda o‘qiysizmi?», «av@rl23%:!!» 
kabi belgilar ketma-ketligi 
string tipidagi ma’lumotlarga misol bo‘lishi mumkin. SHuni 
ta’kidlash kerakki, 
string tipidagi ma’lumot biror ma’noni anglatishi shart emas. (Oxirgi misolga 
qarang.) 
Bu tipdagi o‘zgaruchilarni ham boshqa tipdagi o‘zgaravchilar kabi e’lon qilinadi: 
var s,a0,tekst: string;. 
Har bir 
string tipidagi o‘zgaravchi uchun EHM xotirasidan 256 bayt joy ajratiladi. Ammo 
undagi belgilar soni n ((и<255) ta bo‘lsa bu joydan noo‘rin foydalanish xolati yuzaga keladi, 
ya’ni 
string tipidagi o‘zgaravchi nechta belgidan iborat bo‘lgan qiymatni qabul qilsa, bu 
qiymatni saqlash uchun shuncha bayt joy band qilinadi. Ana shu xolatni oldini olish uchun 
string 
tipidagi o‘zgaruvchilar bilan ishlaganda, ehtiyojga qarab, ularning uzunliklarini (belgilar sonini) 
chegaralash mumkin. Masalan, odamlarning familiyalari ko‘pi bilan 20 xarf atrofida bo‘lishini 
e’tiborga olinsa, ularni saqlash uchun belgilar soni 20 tagacha bo‘lgan o‘zgaruvchini 
var fam : string[20]; 
tarzida e’lon qilish mumkin.