Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Аюповрх-ДЕЛ-@тфи.уз 

---

278 
Бу ёзувдан инсонлар сизнинг хақиқий манзилингиз қандай эканлигини 
осонгина билиб оладилар, автомат дастурлар эса худди шу электрон 
манзилни сизники сифатида қабул қиладилар. 
ИCҚ
пейджерлари хам жуда юқори даражадаги хавф туғдирадиган 
сервислардан бири ҳисобланадилар. Бу ерда оддий маълумот алмашинишдан 
ташқари, ўта хавфли дастурлар кўринишидаги файлларни хам алмашиниш 
мумкин. Бунда файллар билан ишлаш қоидалари электрон почта орқали 
бириктирилган файлларни қабул қилиш қоидалари сингари бўлиши мумкин. 
Шунинг учун хам жўнатилган файлларни антивирус дастурлар ёрдамида 
текширмасдан туриб, асло очманг. Мулоқот тизимларидаги инсонлар билан 
мулоқот қилганингизда, уларни реал инсонларми ёки қалбаки маълумотлар 
асосида ишлайдиган инсонларми ёхуд фирибгарларми – аниқлаб олинг. Ўз 
хақингиздаги маълумотларни эса имкон даражасида бошқаларнинг билишига 
йўл қўйманг. Мулоқот тизимлари билан боғлиқ потенциал хавфларидан яна 
бирига сизнинг 
ИП
-адресингизнинг аниқланилиши мумкинлигидир. Бу адрес 
орқали сизга ташқаридан таъсир ўтказилиши мумкин. Шунинг учун 
ИCҚ
да 
ишлаганда 
ИП
-адресингизни кўрсатишни маън этувчи белгичани ўрнатинг.
6.4. Электрон тижоратда хавфсизликни таъминловчи тавсиялар 
Юқорида айтилган барча маълумотларни жам қилган холда 
фойдаланувчининг интернетда ишлаш хавфсизлиги даражасини ошириш 
учун қуйидаги тавсияларга риоя этиш талаб қилинади: 

Енг янги антивирус базасига эга бўлган антивирус дастурларни 
компютерга ўрнатиш ва унинг ёрдамида янги ва эски файллларни 
текшириб чиқиш; 

Фойдаланилаётган операцион тизимларнинг янги версиялари бўйича 
маълумотларни билиш ва уларга янгиланган ҳимоя имкониятларни 
қўшиб қўйиш; 

Операцион тизимни шундай созлаш лозимки, унда тармоқда хавфсиз 
ишлаш имконияталари таъминлансин; 

---

279 

Иложи борича эски операцион тизимлардан воз кечиш ва янгиларини 
ишлатиш; 

Доимий равишда тармоқда ишлаш бўйича амалий дастурларни 
янгилаш, шу жумладан, интернет-браузерни, почта дастурларини ва 
бошқаларни; 

Компютер вируслари, хавфли дастурлар ва тармоқ хужумлари бошқа 
воситаларнинг таъсирини минималлаштириш мақсадида электрон 
почтани, 
браузерни 
ва 
почта 
мижозлари 
сервисларининг 
кўрсатгичларини созлаш (
настройка қилиш
); 

Ишончга сазовар бўлмаган манбаълардан (
номаълум wеб-сайтлардан, 
электрон почта орқали жўнатилганлар, телеконференция ва мулоқот 
тизимларидан
) олинган файлларни компютерга жойлаштирмаслик ва 
уларни сақламаслик. Шубхали файллларни дархол юқотиш; 

Почта маълумотлари олинмаганлиги хақидаги маълумотларда бунинг 
сабабига эътибор беринг ва агар бу маълумотлар компютерингиздаги 
файлларда вирус мавжудлигига ишора қилган тақдирда тегишли 
антивирус амалларни бажаринг; 

Имконият борича тизимда паролларни (
интернет билан уланиш, 
электрон почтага кириш ва бошқалар учун керак бўлган логин ва 
паролларни
) сақламанг ёки уларни тез-тез ўзгартириб туринг; 

Доимий равишда жуда мухим маълумотларнинг резерв нусхаларини 
олиб қўйинг; 

Ёнингизда доимо тизимни юклаш дисклари бўлсин ва агарда 
компютерингиз вирус билан зарарланган бўлса, тизимни диск орқали 
ишга тушириб, антивирус орқали текширинг; 

Енг фойдали бўлган ва ақлга мувофик бўлмаган таклифлар кўпчилик 
холларда фирибгарчилик бўлиб чиқади; 

Молиявий пирамидалар билан ишлаш кўпчилик холларда каттагина 
маблағларни осонлик билан йўқотишга олиб келади. 

---

280