K o m m u t a t s I ya t I z I m L a r I

1 
 
 
N 
F 
а) 
V 
1 
 
 
К 
1 
 
 
К 
1 
 
 
N 
F 
1 
 
N 
В 
Кommuta 
tor 
nxn 
1 
Кommut
ator 
-р 
NxN 
1 
Кommuta 
tor 
nxn 
N 
Кommu 
tator 
NxN 
n 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
n 
1 
 
n 
F 
b) 
Кommuta 
tor 
NxN 
n 
Кommuta 
tor 
NxN 
1 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
 
 
 
N 
1 
 
 
 
 
N 
F 
V 

---

149 
karra o‘zgartirish F zvenoda bo‘sh vaqt holatlarini maksimal darajada 
ishlatish imkonini beradi. 
 
 
 
 
5.27- rasm. V - F - V turidagi kommutatsiya maydonining tuzilmaviy
sxemasi va uning fazoviy ekvivalenti 
5.28- rasmda V - F - V turidagi KM da kanalning vaqt holatini ikki 
karra o‘zgartirish tamoyili ko‘rsatilgan. 
5.28- rasm. V - F - V turidagi KM da kanalning vaqt holatini 
ikki karra o‘zgartirish tamoyili 
Ko‘rsatilgan ikkita uch zvenoli tuzilmalar vaqt kommutatsiya 
tizimining asosiy tuzilmalari hisoblanadi. 
Ularning 
negizida 
katta 
1 
 
 
N 
а) 
V 
1 
 
 
N 
1 
 
 
N 
F 
1 
 
 
N 
V 
1 
 
n 
В 
Кommuta 
tor 
NxN 
1 
Кommu 
tator 
-р 
nxn 
1 
Кommuta 
tor 
NxN 
n 
Кommu 
tator 
nxn 
N 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
N 
1 
 
N 
V 
b) 
Кommuta 
tor 
nxn 
N 
Кommuta 
tor 
nxn 
1 
1 
 
N 
1 
 
N 
1 
 
n 
1 
 
n 
1 
 
 
 
 
N 
1 
 
 
 
 
N 
V 
F 
nxn 
1 
nxn 
N 
nxn 
1 
nxn 
N 
V 
V 
F 
1 
i 
j 
N 
1 
i 
j 
N 
1 
i 
j 
n 
1 
i 
j 
n 
1,
i
- 
k
ir
is
h
N
,j 
- 
k
ir
is
h
1,
i
- 
ch
iq
is
h
N
,j 
- 
ch
iq
is
h
P 
q
 

---

150 
sig‘imdagi kommu- tatsiya uzellari uchun yanada murakkabroq 
birikmalarga KM tuzilmalarini yara- tish mumkin. Masalan, V - F - V - F - 
V yoki F - V - F- V- F. 
5.9. Integral raqamli aloqa tarmog‘ida to‘g‘ri va teskari
yo‘llarning o‘zaro bog‘liqligi 
Raqamli tizimlarda so‘zlashuv traktlari odatda to‘rtsimlik bo‘ladi. Bu 
traktlarga ulangan kuchaytirgichlarning bir tomonlama ishlaydigan 
qurilmalar bo‘lganligi bilan tushuntiriladi. Shuning uchun, integral raqamli 
aloqa tarmog‘i (IRAT)ning KM si orqali ulanish o‘rnatilganda ikki juft 
yo‘l zarur bo‘ladi: chaqiruvchi abonentdan chaqiriluvchi abonentga to‘g‘ri 
yo‘l va chaqirilayotgan abonentdan chaqiruvchi abonentga teskari yo‘l. 
To‘g‘ri va teskari yo‘llarga ajratish uchun vaqt (5.29- rasm) va fazoviy 
(5.30- rasm) tamoyillaridan foydalanish mumkin. 
To‘g‘ri yo‘lni kommutatsiyalash i - vaqt oralig‘ida, teskarisi esa j- 
vaqt orali- g‘ida bitta umumiy zichlashtirilgan zanjirdan foydalangan holda 
amalga oshiriladi. To‘g‘ri va teskari yo‘llarni kommutatsiyalash bitta i- 
i 
j 
j 
i 
UZ 
Аb. А 
Аb. B 
i,j 
i 
i 
i 
i 
Аb. А 
Аb. B 
UZ1 
UZ2 
i 
i 
5.29-rasm. To’g’ri va teskari 
yo’llarga ajratish uchun vaqt 
tamoyili 
5.30- rasm. To’g’ri va teskari 
yo’llarga ajratish uchun 
fazoviy tamoyili 

---

151 
vaqt oralig‘ida amalga oshiriladi. Biroq ikkala yo‘l uchun turli umumiy 
zanjirlar (UZ) ishlatiladi: to‘g‘ri yo‘l uchun – UZ
1
teskarisi uchun UZ
2
. 
To‘g‘ri va teskari yo‘llarni vaqt bo‘yicha ajratish usuli amaliyotda 
keng tar- qalmadi, chunki bu usulda KM ning sig‘imi yarmiga qisqaradi. 
Bu so‘zlashuv signallarini uzatish va qabul qilish uchun bitta emas, 
ikkita vaqt oralig‘i ajratish zarurligi bilan tushuntiriladi. Ko‘proq to‘g‘ri va 
teskari yo‘llarga fazoviy ajratish IRAT ning KM ida amalga oshiraladi. 
IRAT ning KM ida to‘g‘ri va teskari yo‘llarini kommutatsiyalashni 
sodda- lashtirish uchun juft o‘zaro aloqa tamoyili ishlatiladi. Bu tamoyil 
to‘g‘ri va teskari yo‘llarga uzatiladigan kanalli oraliqlar o‘rtasida ma’lum 
o‘zaro aloqa o‘rnatilishiga asoslangan. Juft o‘zaro aloqa tamoyilini amalga 
oshirishni to‘g‘ri va teskari yo‘llarini vaqt bo‘yicha ajratish misolida 
ko‘rib chiqamiz (5.31- rasm).
Vaqt bo‘yicha ajratishda 2 ta kanalli oraliqni ishlatish mumkin, ular 
masalan, davrning yarmiga (n/2 τ) bo‘lingan bo‘lishi mumkin. Bu maqsad 
uchun UZ da ushlab qolish sxemasi ulangan bo‘lishi kerak, u i vaqt 
oralig‘ini (n/2τ) vaqtga ushlab qoladi. Demak, ushlab qolish sxemasi 
mavjud bo‘lsa, UZ da har bir abonentning so‘zlashuv signallarini uzatish 
va qabul qilish uchun bitta kanalli oraliq ajratish mumkin. 
5.31- rasm. Juft o’zaro aloqa tamoyilini amalga oshirishni to’g’ri va teskari 
yo’llarini vaqt bo’yicha ajratish