K o m m u t a t s I ya t I z I m L a r I

КМ
КМ
А
А
B
B
Qabul
Qabul
Qabul
Qabul
Uzatish
Uzatish
Uzatish 
Uzatish 
N(MS) 
MX1 
N(MS) 
MX1 
RKM 
N 
1 

---

123 

faqat fazoviy kommutatsiyasi; 

faqat vaqt kommutatsiyasi; 

«fazo – vaqt» kommutatsiyasi; 

«vaqt - fazo» kommutatsiyasi;

«fazo – vaqt - fazo» kommutatsiyasi; 

«vaqt – fazo - vaqt» turidagi kommutatsiya. 
Fazoviy 
va 
vaqt 
kommutatsiyasining 
yanada 
murakkab 
kombinatsiyalari mavjud. 
Shulardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.
 
5.2. Fazoviy kommutatsiya 
Fazoviy kommutatsiya qurilmasi dekada – qadamli va koordinata 
turidagi ATSlarda ishlatilgan edi, ya’ni raqamli kommutatsiya paydo 
bo‘lishidan ancha avval ishlatilgan edi. Fazoviy kommutatsiya 
kvazielektron va elektron ATSlarning birinchi avlodining kommutatsiya 
maydonlari tuzilishining asosi bo‘lgan. Xususan, 1ESS, 2ESS va 3ESS 
Amerika stansiyalari hamda KVARS, MT- 20/25, ISTOK stansiyalari 
faqat fazoviy kommutatsiyadan foydalanadi. 
Elektromexanik va kvazielektron stansiyalarida fazoviy S - 
kommutatorlar (Space - fazo so‘zidan olingan) kommutatsiya maydonida 
mexanik bog‘lovchi yo‘lini barpo etadi, u butun ulanish davomida ulanib 
turadi. Bunda kommutatsiya maydoning kirishi bilan uning chiqishi 
o‘rtasida fizik ulanishni ta’minlaydi.
5.4- rasmda kirishdagi birinchi chiquvchi raqamli traktdagi i – 
kanalni (i- vaqt oralig‘i) chiqishdagi M – raqamli traktdagi i- kanal bilan, 
hamda kirishdagi N raqamli traktdagi 0- kanalni chiqishidagi birinchi 
raqamli traktdagi 0- kanal bilan kommutatsiyasi misol tariqasida 
keltirilgan. 
5.4- rasm. Fazoviy kommutatsiya jarayoni. 
RКМ 
t
0
. . t
i
. t
31 
t
0
. t
i
. . t
31 
t
0
. t
i
. t
31 
t
0
. . t
i
. t
31
t
31
t
31 

---

124 
Raqamli fazoviy kommutatsiya kirishlarini chiqishlar bilan ulash faqat 
kirishga ajratilgan vaqt oralig‘i nomeri chiqishiga ajratilgan vaqt nomeriga 
mos kelgan holdagina ulanish imkonini beradi, ya’ni vaqt kanallariga 
biriktirilgan vaqt intervali o‘zgarmagani tufayli fazodagi kommutatsiyada 
har xil traktdagi bir xil nomli vaqt kanallarining kommutatsiyasi bajariladi.
Agar:
i
X
- ixtiyoriy kiruvchi raqamli trakt bo‘lsa, bunda 
N
i
,
1

; 
j
Z
- ixtiyoriy chiquvchi raqamli trakt bo‘lsa, bunda 
; 
ij
Y
- kommutatsiyalanayotgan traktlarni aniqlovchi funksiyasi. 
U holda quyidagi tizimga ega bo‘ladi: 


M
j
Y
X
V
Z
G
ij
i
N
i
j
,
1
,
1



(5.1) 
Boshqa tomondan olganda, ixtiyoriy kirish trakti ixtiyoriy chiqish 
trakti bilan kommutatsiyalanishi uchun, Z ni quyidagi ko‘rinishda yozish 
mumkin: 
ij
i
i
j
j
Y
X
V
Z
V
Z


U holda quyidagi tizimga ega bo‘lamiz: 


N
i
Y
X
V
Z
R
ij
i
i
j
,
1
:
,


(5.2)