M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

61-sonli buxgalteriya hisobi bo'yicha y o ‘riqnomaga nmvofiq xara-
ja tlar smetalarining ijrosini buxgalteriya hisobi buxgalteriya hisobining
memorial-order shakli bo ‘yicha amalga oshirilishi beîgilangan.
B u x g a lte riy a hisob in in g j u r n a l- o r d e r shakli
V azirliklar v a idoralar ayrim hollarda budjct tashkilotlariga xarajatlar 
sm etalarining ijrosini buxgalteriya hisobini beîgilangan tartibda ishlab 
chiqilgan va 0 ‘zbckiston Respublikasi M oliya vazirligi bilan kelishilgan 
ko‘rsatm alar b o ‘lsa buxgalteriya hisobining jurnal-order shaklida olib 
borishga ruxsat bcrilishi mumkin.
B uxgalteriya hisobining jurnal-order shakli boshlang‘ich hisob 
hujjatlarining m a ’lum otlarining sintetik va analitik hisobini olib 
borish uchun k erak bo‘lishi nuqtayi nazaridan kelib chiqib y ig 'ish
prinsiplaridan foydalanishga asoslangandir. Hisobning bu shaklida 
y ig ‘uvchi re g istrlam in g ikki xili q o ‘llaniladi: jurnal-orderlar va 
yordamchi vedom ostlar. Jum al-orderlarda korrespondensiyalanuvchi 
schyotlar k eltiriladi, shuning uchun ham m em orial-orderlam i tuzish 
zarurati y o ‘qoladi. Jum al-orderlarda yozuvlar xronologik tartibda olib 
boriladi, shuning uchun ham ro‘yxatga olish jurnalini yuritishning kcragi 
b o ‘lmaydi.
B oshlang‘ich hisob hujjatlarining yoki yordam chi va guruhlovchi 
vedom ostlam ing m a ’lumotlari har bir sintetik schyotga alohida-alohida 
yuritiladigan ju m al-o rd e rlarg a yoziladi. A yrim jum al-ordcrlar bir nechta 
o ‘zaro aloqador sintetik schyotlar uchun tayinlangan b o ‘ladi. Jurnal- 
orderlar kredit a ’iom ati bo‘yicha tuzilgan, y a ’ni ularda yozuvlar m azkur
116

---

schyotning krediti b o ‘yicha korrcspondcnsiyalanuvchi debctlanuvchi 
schyotlar bilan am alga oshiriladi. Budjet tash k ilo tin in g kassa va talab 
qilib olgunga qadar depozit hisobvaraqlari b o ‘y ich a operatsiya ustidan 
q a t’iy nazoratni ta ’m inlash uchun dcbct b o ‘y ic h a m axsus vcdom ostiar 
ham yuritiladi. Jum al-orderlam ing oylik ja m i b o sh kitobga o ‘tkaziladi. 
Bu bosh kitob m em orial-order shaklida olib b o riladigan bosh kitobdan 
shaklan farq qiladi, chunki schyotning krediti b o ‘y ich a kredit aylanm aning 
umum iy sum m asini korrcspondcnsiyalanuvchi dcbetlanuvchi schyotlar 
b o ‘yicha bo‘linm asdan yozish uchun bir ustun k o ‘zd a tutilgan. Bundan 
tashqari, aylanm ani yozish uchun har bir oyga faq at bir qator ajratiladi 
va saldo ko‘rsatiladi. Bosh kitob asosida (sintctik schyotlar bo‘yicha 
aylanm a vedom ost tuzm asdan) balans tuziladi.
Ju rn al-orderlarda k o ‘pgina schyo tlar b o ‘y ic h a sin tctik va an a litik
hisoblar birga olib boriladi. K atta m iq d o rd ag i sh ax siy schy o tlarg a 
cga b o ‘lgan sch y o tlar b o ‘yicha alohida a n a litik h iso b olib bo riladi. 
B u analitik sch y o tlar b o ‘yicha aylanm a y o k i sald o vedom ostlari 
tuziladi.
Buxgaltcriya hisobining jum al-ordcr shaklida yozuvlar va registrlar 
soni qisqaradi; analitik hisob sintctik hisob bilan yaqinlashtiriladi; 
ko‘pgina hisobot k o ‘rsatkichlarni joriy hisob registrlaridan to‘g ‘ridan- 
to ‘g ‘ri olish im koniyati paydo bo‘ladi, bu esa hisobotni tuzishni 
osonlashtiradi va tezlashtiradi hamda hisobning analitik sifatini yuqori 
k o ‘taradi.
Buxgalteriya hisobining jum al-order shaklining kam chiliklari ayrim
jum al-ordcrlam ing tuzilishi murakkabligi v a b e s o ‘naqay!igi, buxgalteriya 
hisobida shaxsiy kom pyutcrlar qo‘llanilgan h o llard a jurnal-ordcrlam i 
q o ‘llashning qiyinligi hisoblanadi.
B u x g alteriy a hisobining b o s h - ju r n a l sh ak li
B osh-jurnal shakli q o ‘llanilganda b u x g a lte riy a hisobi kito b lard a 
yoki kartoch kalarda y u ritiladi. Bu tartibni y u q o ri tashk ilo tning bosh 
buxgalteri belgilaydi. B unda quyidagi k ito b la r q o ‘llaniladi: «B osh- 
ju rn a l» kitobi, k assa kitobi, m ehnat haqi t o ‘la sh g a tarq atu v ch ilarg a
117

---

berilg an p u lla r k ito b i, jo riy schyotlar va h iso b -k ito b la m i hisobga olish
kitobi, dep o n en t q ilin g a n m chnat haqi v a stipcn diyalarn ing an alitik
hisobini olib b o ris h kito b i, m oddiy q iy m atlik lari m iqdor-sum m ali 
hisobini olib b o rish kitobi, quyi ta sh k ilo tla m i m oliy alash tirish 
b o ‘yicha h iso b -k ito b la m i hisobga olish k ito b i, m axsus m ab lag ‘larni 
hisobga olish k ito b i. B osh-jurnal kito b i sintctik hisob uchun, 
qolganlari esa a n a litik h iso b uchun tayinlangan.
2. B U D J E T T A S H K I L O T L A R I B O S H B U X G A L T E R L A R IN IN G
H U Q U Q L A R I VA M A S ’U L IY A T L A R I
0 ‘zbckiston R cspublikasida buxgalteriya hisobini tashkil qilishga 
budjet tashkilotining rahbari javobgardir. B udjet tashkilotida buxgalteriya 
hisobini bosh b u x g alter tom onidan boshqariladigan buxgalteriya xizm ati 
amalga oshiradi.
Budjet tashkilo tin in g bosh buxgalterini tashkilot rahbari tom onidan, 
agar yuqori tash k ilo t b o ‘lsa, uning rahbari va bosh buxgalteri bilan 
kelishib tayinlanadi yoki lavozim dan ozod qilinadi. Budjet tashkilotining 
bosh buxgalteri to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri m azkur budjet tashkilotining rahbariga, 
buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil qilish masalalari bo ‘yicha esa 
yuqori tashkilotning bosh buxgaltcriga b o ‘ysunadi.
Bosh buxgalter lavozim iga maxsus oliy m a ’lumoti b o ‘lgan shaxslar 
tayinlanadi. A yrim hollarda, bosh buxgalter lavozim iga m axsus oliy 
m a ’lumoti b o ‘lm agan, uning rahbarlik lavozim larida, buxgalteriya- 
moliyaviy ishlarda ish staji besh yildan kam boMmagan shaxs ham 
tayinlanishi m um kin. Bosh buxgalter lavozim idan ozod qilinganda 
yangi tayinlangan b osh buxgalterga (oxirgi shaxs bo‘lm ag an d a-b u d jet 
tashkiloti rahb arining buyrug‘i bilan tayinlangan xodimga) buxgalteriya 
hujjatlarining y ig ‘m ajildlari topshiriladi. B uxgalteriya hujjatlarini qabul 
qilish-topshirish jara y o n id a buxgalteriya hisobining holati va hisobot 
m a’lum otlarining haqiqiyligi tekshiriladi va budjet tashkilotining 
rahbari tom onidan tasdiqlaniladigan tcgishli