M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

(G 'aznachilikka
o'tish sharoitida: 293-«Tekshirish natijalari bo'yicha aniqlangan
materiallar va m oddiy qiym atliklarning ortiqchalari b o 'y ic h a
kelib tushgan summalar» subschyoti)
yoki 
K redit 230 - «T ashkilot xarajatlari v a b o sh q a tadbirlar uchun b u d je td a n
m oliyalashtirish» su b sch y o ti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida:
293-«Tekshirtsh natijalari b o 'y ich a aniqlangan m ateriallar va
moddiy qiymatliklarning ortiqchalari bo'yicha kelib tu sh g a n
summalar» subschyoti).
205

---

B udjet tashkilotlarining tarkibiy bo‘linmalari o ‘z asosiy vositalarini 
qonunda k o ‘zda tutilgan tartibda tegishli yuqori tashkilotlam ing roziligi 
bilan sotish huquqiga egadir.
Budjet tashkilotlari uchun asosiy vositalami sotishdan olingan 
m ablag‘lar, amaldagi m e ’yoriy hujjatlarda boshqacha tartib o‘matilmagan 
b o is a , ulaming ixtiyorida qolishi mumkin va yangi asosiy vositalami sotib 
olishga yoki foydalanishdagi asosiy vositalami ta’mirlash uchun ishlatiladi.
Budjet tashkilotlari tarkibiy boMinmalarining asosiy vositalari qonunda 
k o ‘zda tutilgan tartibda tegishli yuqori tashkilotlaming buyrug‘i, farmoyishi 
yoki qaroriga muvofiq boshqa tashkilotlarga bepul berilishi mumkin.
B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga bepul 
berilishi m unosabati b ilan ulam ing balansdan chiqarilishi buxgalteriya 
hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi:
Eskirishi 
um um an 
hisoblanm agan 
asosiy 
vositalar 
boshqa 
tashkilotlarga bepul b erilganida, belgilangan tartibda rasm iylashtirilgan 
asosiy vositalam i bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy v o sitalard ag i fond» subschyoti;
K redit 010-013, 0 1 5 -0 1 9 -« A so siy vositalar» subschyotlari.
Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga 
bepul berilganida, b elgilangan tartibda rasm iylashtirilgan asosiy 
vositalam i bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi ikkita 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
1) asosiy vositalam ing boshlang‘ich (qayta tiklash) qiymatiga:
D ebet 250 - «A sosiy v o sitalard ag i fond» subschyoti;
K redit 010-013, 0 1 5 -0 1 9 -« A so siy vositalar» subschyotlari.
2) asosiy vositalam ing eskirish summasiga:
D ebet 020 - « A sosiy v o sita la m in g eskirishi» subschyoti;
K red it 250 - « A sosiy v o sitalard ag i fond» subschyoti.
Eskirishi to ‘la h isoblangan asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga 
bepul berilganida, b elgilangan tartibda rasm iylashtirilgan asosiy 
vositalam ing bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 020 - « A sosiy v o sita la m in g eskirishi» subschyoti;
K redit 010-013, 0 1 5 -0 1 9 -« A sosiy vositalar» subschyotlari.
206

---

Budjet tashkilotlarida asosiy vositalaming kam om adi yoki nobudgarchilik 
sodir bo‘lganligi aniqlanganligi m unosabati bilan ulaming balansdan 
chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi.
Eskirishi u m um an hisoblanm agan asosiy vositalam ing kam om adi 
yoki nobudgarchilik sodir b o ‘lganligi aniqlanganida, belgilangan tartib da 
rasm iylashtirilgan asosiy vositalam ing kam om adi yoki nobudgarchilik 
sodir b o ‘lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebel 250 - « A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
Eskirishi qism an hisoblangan asosiy vositalam ing kam om adi y oki 
nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlanganida, belgilangan tartibd a 
rasm iylashtirilgan asosiy vositalam ing kam om adi yoki nobudgarchilik 
sodir b o ‘lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi ikk ita 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
1) asosiy vositalam ing boshlang‘ich (qayta tiklash) qiymatiga:
D ebet 250 - « A sosiy vositalardagi fond» su b sch y o ti;
K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
2) asosiy vositalam ing eskirish sum m asiga:
D ebet 020 - « A sosiy vositalam ing e sk irish i» subschyoti;
K redit 250 - « A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
Eskirishi to ‘la hisoblangan asosiy vositalam in g kam om adi y oki 
nobudgarchilik sodir bo‘lganligi aniqlanganida, belgilangan tartibda 
rasm iylashtirilgan asosiy vositalam ing kam om adi yoki nobudgarchilik 
sodir b o ‘lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebel 020 - «A sosiy vositalam ing esk irish i» subschyoti;
Kredit 010-013, 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
3. B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A A SO SIY
V O SITA LA R N I IJA R A G A B E R IS H H ISO B I
B udjet tash k ilo tlari o ‘zlarining v a q tin c h a fo y d alan ilm ay o tg an m o l- 
m ulkini boshqa tashkilotlarga ijaraga b e rish la ri m um kin. V a q tin c h a
foydalanilm ay otgan binolar, in sh o o tla r (u la m in g ayrim q ism la ri 
ham ), ishlab ch iq arish uskunalari, x o n a la r, tran sp o rt v o sitalari v a
207

---

boshqa uzoq m u d d a tli a k tiv la m i, agar q o nu n b ilan ularni ijaraga 
berish m an q ilin m a g a n b o ‘lsa, ijaraga b erilad i. A gar m ol-m ulkni 
ijaraga berish k o ‘rsa tila d ig a n x izm atlam ing hajm i kam ayishiga yoki 
sifati y o m o n lash ish ig a sab a b b o ‘lsa yoki aso siy faoliyati b o ‘yich a 
x arajatlar k o ‘p a y ish ig a y o k i bu ko‘zda tu tilg a n m o liyalashtirish 
lim iti k o ‘ta rilish ig a o lib kelsa, budjet ta sh k ilo tla rin in g balansidagi 
m ol-m ulkini ijara g a b e ris h m um kin emas.
Ijaraning 
subyektlari: 
ijaraga 
b e ru v c h i-b u
yuridik 
shaxs 
m aqom iga ega b o ‘lgan, o ‘zining baiansida hisobda turgan vaqtincha 
foydalanilm ayotgan ijara obyektini ijaraga berishi m um kin bo'lgan
budjet tashkilotidir, ijarachi e s a - b u m ol-m ulkini vaqtincha foydalanish 
uchun haq toMash, qaytarib berish va butligini ta ’m inlash sharti bilan 
m a’lum m uddatga ijaraga oigan yuridik shaxsdir.
Ijaraga beruvchi ijarachiga mulkni shartnom ada k o ‘rsatilgan 
m uddatga ijaraga berish, ijarachi esa ijara m uddati tugagandan so ‘ng 
m ulkni shartnom ada k o ‘rsatilgan aniq m uddatda va shartnom aning 
tegishli shartlariga m uvofiq va mulkni tayinlanishi b o ‘yicha holatida 
qaytarishga m ajburdir. Ijara shartnomasi tuzilganda va uning amal qilish 
m uddati tugaganda m ulkni qabul qilib olish va berish tom onlam ing 
vakolatli vakillari qatnashuvida ikki nusxada ikki tom onlam a topshirish 
dalolatnom asi tuzib am alg a oshiriladi.
Turar jo y b o ‘lm agan binolar va inshootlam ing ijara shartnom asi 
k o ‘chm as m ulk d av lat kadastri xizm atlarida davlat ro ‘yxatidan 
o ‘tkaziladi. T urar jo y binolari va inshootlarining ijara shartnomasi 
esa texnik inventarizatsiya byurosida davlat ro ‘yxatidan o ‘tkaziladi. 
Ijara haqi ijarachi tom onidan ijaraga beruvchiga davriy yoki birato‘la 
faqat pul shaklda to ‘lanadigan aniq to ‘lov sum m asi k o ‘rinishida 
belgilanadi. T urar jo y b o ‘lm agan xonalar uchun ijara haqi miqdori 
Q oraqalpog‘iston R espublikasining V azirlar kcngashi, viloyatlam ing 
va Toshkent shahrining hokimliklari tom onidan ijaraga beriladigan 
davlat va kom m unal m ulkning turar jo y b o ‘lm agan xonalar b o ‘yicha 
aniqlanadigan m e ’yoridan kam b o ‘lmasligi kcrak. Shartnom ada ijara 
haqini toMash davriyligi va muddati, har chorakda eng kam ida bir 
m arta qilib, belgilanadi. Ijara to ‘lovlari b o ‘yicha hisob-kitoblar ijarachi
208

---

tom onidan har bir ijara to ‘lovi m uddatida ijaraga beruvchining talab 
qilib olgunga qadar dcpoziî h iso b v arag liga 100 foiz m iqdorida avvaldan 
toMash shaklida am alga oshirilishi kerak.
Ijara shartnom asiga asosan toMov m uddati boshlan adigan hisobot 
davrida ijara sum m asiga ijaraga beruvchi b udjet 
tashkilotining 
buxgalteriya xizmati quyidagi buxgalteriya provodkasini tuzadi:
D ebet 178 - «B oshqa d cb ilo rlar va krcditorlar b ilan hiso b -k ito b lar» sub- 
schyoli;
K redit 400 - «M axsus v a b u d jetd an tashqari m a b la g 'la r b o 'y ic h a daromadlan> 
subschyoti.
Odam yasham aydigan xo n alar b o ‘yicha ijara haqi m iqdoriga 
kom m unal va foydalanish xizm atlari qiymati q o ‘shilm aydi. Kom m unal 
va foydalanish xizm atlari qiym ati ijarachi tom onidan ijaraga beruvehiga 
ijara b o ‘yicha to io v la rd an tashqari alohida qoplanadi. Bunda, agar 
ijarachi binoni yoki inshootni to ‘la ijaraga olsa y oki clek tr energiyasi, 
gaz va suv sarf qilish bilan bogMiq ishlab chiqarish y o k i boshqa faoliyat 
bilan shug'ullansa, kom m unal xarajatlam i ijarachi m ax sus o ‘m atilgan 
elcktrsubschyotchiklar, suv oMchagichlar va gaz o ‘lchagichlarning 
ko'rsatuvlari bo‘yicha toMaydi. A gar ijarachi binoni yoki inshootni bir 
qism ini ijaraga olsa va noishlab chiqarish faoliyati bilan shu g‘ullansa, u 
holda m axsus elektr 
0
‘lchagichlar, suv oMchagichlar va gaz oMchagichlar 
o ‘m atilishi talab qilinm aydi va ijaraga beruv chining kom m unal va 
foydalanish xizmatlari b o ‘yicha xarajatlari ijarachi tom on idan band qilgan 
m aydoniga m utanosib ravishda qoplanadi. Ijaraga b eruvchi kom m unal 
va foydalanish xizm atlarini bajaruvehi tashkilotlar bilan hisob-kitob 
qilganda kommunal va foydalanish xarajatlarini m oliyalashtirish limiti 
doirasida ajratilgan budjet mablagMaridan, h aqiqatda iste’m ol qilingan 
kom munal va foydalanish xizm atlari qiym atidan ijarach ilar tom onidan 
iste’m ol qilingan kom m unal va foydalanish x izm atlarinin g qiymati 
ayirib tashlangan holda toMaydi. Qolgan qism ini ijaraga beruvchi 
ijarachidan kommunal va foydalanish xizm atlarining toMovi sifatida 
olgan mablagMar hisobidan toMaydi.
Budjet tashkiloti vaqtincha foydalanilm ayotgan m ol-m ulkini ijaraga 
berishdan olingan mablagMaming 50 foizini teg ish ü m ahalliy budjetga
14
-