1. Sotsial lingvistika tilni qanday hodisa sifatida baholaydi?

21.Lisoniy interferensiya nima?
Qadimdan qolgan qiyos: bir tilni bilgan bir xazina kalitiga ega bo’lsa, ikki tilni 
bilgan xazina kalitiga ega dir.O’zbek lingvistik jamiyatida turkey-eroniy bolinvizm 
(ikki tililik, zullisonaynlik) shunchalik uzoq tarixga egaki, shunchalik chatishib 
ketganki, juda ko’p hollarda lisoniy interforensiya (chatishuv) sodir bo’lgan.(xo’sh, 
lingvistik yoki lisoniy interferensiyaning mohiyati nimad? Interferensiya so’zi 
lotincha inter-ora, o’rta va ferens(ferentis)tashuvchi, o’tkazuvchi so’zlaridan 
olingan.Interferensiya tilshunoslikda ikki tillilik sharoitida til tizimlarining o’zaro 
ta’siri natijasida sodir bo’ladigan hodisa bo’lib, bir til xususiyatlaruning ikkinchi 
tilde namoyon bo’lishida ko’rinadi. Interferensiya til iyerarxiyasining barcha 
sathlarida (fonetik, leksik-semantik, morfologik, sintaktik) amalga oshishi 
mumkin.) O’zbek tilida ba-, bar-, be-, bo-, no-, ser-, to-, ham- kabi tojikcha old 
qo’shimchalar ikkala tildan ham so’z yasash xususiyatiga ega bo’lib, tojik tili bilan 
bir qatorda o’zbek tili lug’at tarkibining boyidhga ham xizmat qiladi.Shulardan, 
ba-, bo- qo’shimchalari faqatgina tojikcha so’zlarga qo’shilsa (baaql, boobro’, 
bag’ayrat), be-, no-, ser-, hsm- kabilar esa uzoq yillik tarixiy taraqqiyotdan so’ng 
o’zbekcha va ruscha-baynalminal so’zlarga ham birikib kelish xususiyatini o’zida 
shakllantirgan: bebosh (o’zbekcha), notanish (o’zbekcha), noreal (ruscha), 
servitamin (ruscha), serjun (o’zbekcha).So’z yasash tizimida o’zbek va fors tillari 
orasida sodir lisoniy interferensiyani XV asrdayoq Mir Alisher Navoiy qayd etgan 
va sharhlagan. 
22.Pijin va kreol tillari qanday tillar? 
Pijin tillari-mahalliy tillarning Yevropa tillari bilan chatishuvi natijasida 
yuzaga kelgantil.Pijin va kreol tillari o’xshash va farqli tomonlarga bo’linadi.Agar 
kreol tilida so’zlashadigan, uni ona tili deb hisoblaydigan aholi bo’lsa, pijin tili 
bunday xuvsusiyatga ega emas.Pijin tilaridan ikinchi aloqa vositasi sifatida katta 
port shaharlarida foydalaniladi.Umuman olganda, pijin tili kreol tillarining paydo 
bo’lishida boshlang’ich bosqich sanaladi.Hozirgi vaqtda eng ko’p tarqalgan pijin 
tillaridan biri “pijin-inglish” deb nomlanuvchi janubiy Xitoy portlarida 
qo’llaniladigan tildir.Shuningdek, XIX asr o’rtalarida S/I/Cherepanov tomonidan 

---

o’rganilgan “rus tilining xitoy dialekti”, ya’ni kyaxta deb ataluvchi pijin tili ham 
mavjud (Rossiya va Xitoy chegarasidagi Kyaxta shahrida yashovchi aolining 
o’ziga xos “tili”).Yamayka, Gaiti singari orollarda mahalliy aholi bilan fransuz, 
ispan, portugal, tillari aralashuvidan yuzaga kelgan pijin tillari hozir ham keng 
qo’llanadi. 
Kreol tillar – mustamlakachilik natijasida Amerika, Afrika, Sharq 
mamlakatlari xalqlari tillari bilan Yevropa tillari (ingliz, fransuz, ispan, portugal) 
elementlari aralashuvidan tashkil topgan til.Masalan, Amerikadagi Gaiti rolida 
mahalliy aholi bilan fransuz tili aralashuvi natijasida gatti-kreol til 
shakllangan.Lotin Amerikasidagi mahalliy aholi aralashuvi natijasida ispan-nautl 
kreol tili yuzaga kelgan.Amerikadagi Aruba, Bonayre orolllarida negr va ispan 
tillari aralashuvi bilan papiyamento kreol tili shakllangan.Bunday kreol tillari 
Grammatik sistemasi soddalashgani, aloqa uchun qulaylashgani bilan ajralib 
turadi.