1. Sotsial lingvistika tilni qanday hodisa sifatida baholaydi?

19.Nima uchun leksika eng o’zgaruvchan sath? 
Tilimizda ijtimoiy o’zgarishlarga eng sezgir sath leksikadir.Buning sababi 
shundaki, jamiyatda bo’ladigan turli-tuman o’zgarishlar natijasida yuz beradigan, 
paydo bo’ladigan narsa-hodisalar ular uchun tilde maxsus atamalari bo’lishi taqazo 
etadi.Ana shunday obyektiv sabablar asosida yangi-yangi so’z (leksemalar) paydo 
bo’ladi, lug’at tarkibi boyib boradi.keyingi yigirma yil ichida o’zbek tili leksikasi 
keskin o’zgarishlarni boshidan kechirdi va bu o’zgarishlar quyidagi ko’rinishda 
namoyon bo’ldi: 
1.Shu tushunchani ifodalaydigan so’z tilimizda mavjud bo’lgan holda rus tilidan 
va rus tili orqali boshqa tillardan kirib kelgan qator so’zlar iste’moldan 
chiqdi.Chunonchi, oblast, rayon,kolxoz,sovxoz,tipografiya,propaganda, ideologiya, 
ideya, aktiv, avtor va hokazolar.Ularning o’rnini o’z so’zlarimiz egalladi: viloyat, 
tuman, jamoa xo’jaligi, shirkat xo’jaligi, bosmaxona, matbaa, targ’ibot, 
ma’naviyat,g’oya, faol, muallif va hokazolar.Bu so’zlardan kattagina qismi arab 
yoki eroniy tillarga mansub bo’lsa-da, bu tillar bilan o’zbek xalqi va tilining 
hamkorligi bir necha ming yillik tarixga ega.Shuning uchun bunday so’zlarning 
fonetik qiyofasi va mazmuni bizda o’zlashgan. 
2.Juda ko’p so’zlar tushunchalar va denotatlarning yo’qolishi tufayli 
iste’moldan chiqdi: communist, boshevik, partbyuro, kamsomol, pioneer, 
oktyabryat 
3.Yangi tushuncha va denotatlarni ifodalovchi so’z va birikmalar 
shakllandi:biznes, marker, auditor, menejment, marketing, Oliy Majlis, Vazirlar 
Mahkamasi.
20.Ko’p tillik nima? 

Ko’p tillilik istagan davrda rivojlangan, iqtisodiy-madaniy taraqqiy etgan 

jamiyatning belgilaridan biridir.Bu jihatdan o’zbek xalqi faxrlansa arzidi.Ko’z z 
ilg’amas uzoq davrlardan beri o’zbek xalqi xitoy, koreys, mo’g’ul xalqlari bilan 
yaqin aloqada bo’lib, ko’p tillilik sharoitida yashab kelgan bo’lsa (O’rxun 
obidalarida turk-xitoy ikki tilliligi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan), juda qadim 
davrlardan hozirgacha eroniy tillar bilan yonma-yon ikki tillilik sharoitida kun 
kechiryapti. Bu hol tilimizda o’z aksini topgan.Hozir o’zbek tilida manti, lag’mon, 
shiypon kabi xitoycha; kitob, ma’no, asbob, davlat, majlis, harakat kabi arabcha; 

---

anor, barg, poytaxt, korxona, qog’oz, baxt kabi fors-tojikcha so’zlarini ham 
ishlatamiz.O’zbek tili lug’ati rus tili va rus tili orqali boshqa tillardan o’tgan 
so’zlar hisobiga ham boyimoqda, o’zbek tilidagi stol, stul, pechka, parta kabi 
so’zlar asli ruschadir.Rus tilidan olingan so’zlar orasida asli kelib chiqishi boshqa 
tillarga xos so’zlar ham bor:buxgalter, ofitser (nemischa), vergul, palto 
(fransuzcha), klub, tramvay, futbol, boks (inglizcha), tomat, limon (ispancha) va 
boshqalar. 
O’zbek tilidan ham boshqa xalqlarning tillariga so’zlar o’tib, ular madaniy 
saviyasining yuksakligiga katta hissa qo’shishi hozirgi kunda hech birimizga sir 
emas.Bu xulosa sotsiolingvistlar tomonidan ham, etnograflar, antropologlar, 
ruhshunoslar, madaniyatshunoslar va tarixchilar tominidan yakdilona qabul 
qilingan.