Zbekiston respublikasi a. Navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

 
 
Xorning tessiturasi o`
rta, qulay. 
Ijroda nafas kuy bo`laklari va jumlalar bo`yicha birgalikda olinadi. 
Asar muqaddimasida (erkaklar xori) ulash (zanjir) nafas olish qo`llaniladi. 
Asarda badiiy ifoda vositalaridan keng foydalanilgan. Xor partiturasida 
fermatolar, tsezuralar, temp o`zgarishlari, xor «tutti»sidan foydalanilgan. 
Agar bosi va oxiridagi «hey!» so`zida 
glissando 
ishlatiladi. 
Tovush yo`llash, asosan bog`langan (legato) holda olib boriladi. Ayrim 
joylarda stakato qo`llaniladi. 
Bundan tashqari asarlarni tahlil qilishda badiiy tahlil qilish ham muxim 
o’rin to’tadi. Bizga ma’lumki xozirgi kunda amaliyotga joriy etilgan 
darsliklarga ko’plab xalq musiqasiga oid (ommaviy janrlardagi) asarlar 
kiritilgan. Xalq ijodiyoti namunalari bo’lmish, alla, yalla, lapar, mavsum va 
marosim qo’shiqlar haqidagi 
tahliliy 
suxbatlar o’qituvchilardan o’ziga xos 
pedagogik yondashuvlarni talab qiladi. Bu o’rinda biz o’zimizning shu 
yo’nalishdagi izlanishlarimiz va amaliy tajribalar jarayonida qo`llagan ayrim 
ish usullarimizga to’xtalib o’tishni joiz deb bildik.

---

56 
Musiqa darslarini turli faoliyatlar orqali tashkil etilishini nazarda 
tutadigan bo’lsak, ayniqsa qo’shiqlarni o’rganishda, masalan alla, yalla, lapar 
janriga mansub asarlarni tahlil qilishdan oldin uning janr xususiyatiga, qaysi 
ijrochilik uslubiga tegishliligini tavsif berish maqsadga muvofiqdir. Kuylarni 
tahlil qilishda asosan asar kuy tuzilmasi, necha qismdan iboratligi, tonalligi, 
fakturasi, qaysi cholg`ular uchun mo`ljallanganligi, dinamik belgilari, 
o’lchovi, tonalligi, o’lchov o’zgarishlari va hokazolarga e’tibor qaratiladi. 
Qo’shiqlarni tahlil qilishda asosan nazariy-tahlil va badiiy tahlil, ya’ni asarni 
janr, ijrochilik uslubi, an’analari, harakteri, notalarga e’tibor qaratiladi. 
Masalan: birinchi sinf birinchi choragida musiqa tinglash uchun 
I.Akbarovning «Alla» asari tavsiya etilgan. 
O’qituvchi alla janri haqida dastlabki tushunchalarni o’quvchilarga 
berar ekan xalq musiqasining zamonaviy musiqadagi ahamiyati, ularni yangi 
ko’rinishlarda bastakorlik va kompozitorlik ijodiyotida namoyon bo’lishi 
haqida so’zlab berishi kerak bo’ladi. Ma’lumki, alla eshitmagan, yoki u 
haqida ma’lum tasavvurga ega bo’lmagan bolalar bo’lmaydi, desak 
yanglishmaymiz. Musiqashunoslikda esa «alla» qo`shig`iga shunday ta’rif 
beriladi: 
Alla-onaning yosh bolasiga bo’lgan mehr muhabbati va orzu-istaklarini 
ifodalaydigan qo’shiq. U mayin, orombaxsh, yoqimli, lirik ohangga ega 
bo’lib bola ruhiyatini tinchlantirishi osoyishta uyquga ketishi uchun aytiladi. 
Ayniqsa u bolalikdan milliy musiqa ohanglarini idrok etish ko`nikmalarini 
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Odatda har bir ona bolasiga 
bo’lgan mehrini allada ifodalab kuylaydi va o’zi yangi so’zlar va unga yangi 
ohang, kuy kashf etganligini bilmay ham qoladi. Alla ma’lum bir shoir 
so’ziga ham aytilishi mumkin. Lekin xalq qo’shiqchiligida ma’lum sheriy 
tizim va vaznda, shoir she’rlariga asoslanmagan. 

---

57