Zokirjon saidboboyev

5. Antik davr mualliflarining 0 ‘rta Osiyoga doir
kartografik tadqiqotlari
Qadimgi davrda Gerodot, Strabon, Klavdiy Ptolemey va boshqa 
antik mualliflaming asarlaridagi 0 ‘rta Osiyo haqidagi ma’lumotlar 
ushbu hududlar haqidagi dastlabki tarixiy-kartografik ma’lumot 
hisoblanadi.
Chunonchi, 
Gerodot 
(miloddan awalgi 484-425 yillar) 
o‘zining ,,Tarix“ kitobida Kaspiy dengizidan sharqda bepoyon 
kengliklar mavjudligi haqida ma’lumot beradi. U Kaspiy (Girkan)
47

---

dengizini yopiq havza deb, uning ko‘lami haqida shunday fikr 
yuritadi: „ 
Uzunligini eshkakli kemada 15 kunda, kengligini esa
hammasi bo ‘lib 8 kunda suzib о ‘tish mumkin“.
Gerodot massagetlaming yerlari haqida ham fikr yuritib, ular 
„Kaspiy dengizidan sharqda, quyosh chiqish y o ‘nalishida
joylashgan^
, deb yozadi. Uning Baqtriya va Xorazm haqidagi 
ma’lumotlari ham qiziqarlidir.
Gerodot ma’lumotlariga tayanib, Dj.Tomson, V.Fedchina, 
V.Dementyev, O.Andryushenko kabi olimlar antik davr tarixiy 
kartalarini yaratganlar. Dj.Tomson Kaspiy dengizining kengligini 
uzaytirib yuborgan, bu esa Gerodot yozganlariga mos tushmaydi. 
V.D em entyev, O .A ndryushenkolar Araks (A m udaryo)ni 
birmuncha to‘g‘riroq chizganlar, lekin uning Kaspiyga quyiluvchi 
irmog‘i tasvirlanmagan. Shuningdek, baqtriyaliklar yurti ham aks 
etmagan. V.Fedchina tiklagan kartada Gerodot tilga olgan 
„botqoqlik va ko‘llar“ mavjud hududlar tasvirlangan bo‘lsa-da, 
biroq baqtriyaliklar va massagetlar yerlari chizilmagan.
.Yana bir yunon olimi 
Ktesiy 
(miloddan awalgi V-IV asrlarda 
yashagan yunon olimi. Kichik Osiyoning Knid shahridan bo‘lib, 
miloddan awalgi 414 yildan boshlab ahamoniylar podshosi 
Artakserks II saroyida tabib bo‘lib xizmat qilgan. Shu vaqt 
mobaynida u 0 ‘rta Osiyoning qadimgi davlatlari va shaharlari 
to‘g‘risida batafsil m a’lumot to ‘plagan. Asosiy ma’lumotlarini 
o ‘zining „Persiya tarixi“ kitobida yozib qoldirgan bo‘lib, uning 
kattagina bir qismi Baqtriya tarixiga bag‘ishlangan). Uning qayd 
etishicha, qariyb barcha xalqlar satrapliklarga bo‘lingan bo‘lib, 
faqatgina sak qabilalarigina satrapliklarga kirmagan.
Ktesiy davrida Baqtriya sharqdagi yirik va ahamiyatli 
satrapliklardan biri bo‘lgan. Baqtriya yerlaridagi kumush konlari 
haqida gapirib, Ktesiy ushbu zaminning chuqur yer qatlamlarida 
ushbu metallning ko‘pligini yozadi.
Ktesiyga ko‘ra, sharqda yirik Shimoliy dengiz (Kaspiy dengizi) 
bo‘lib, dengiz bo‘yida girkanlar va ulaming qo'shnisi 
darbiklar
istiqomat qilganlar. Ulardan ham sharqda esa 
paifiyalik
va
48

---

barkaniyaliklar, xoramney
va 
karmoniylar
istiqomat qilishgan. 
Baqtriya tekisliklariga esa g‘aibdan faqatgina kichik tog‘ yo‘li orqali 
o‘tish mumkin bo'lgan. Baqtriya yerlari Tanais daryosidan Hind 
daryosi bo‘ylarigacha bo‘lgan yerlami egallagan. Tanais Baqtriya 
yerlarini Yevropadan Hind esa Hindistondan ajratib turgan. Ktesiy 
tasawuriga ko‘ra, Tanais Hind daryosiga qarama-qarshi bo‘lib, 
Pont (Qora) dengiziga quyilgan.
0 ‘rta Osiyo haqidagi keyingi m a’lum otlar Aleksandr 
Makedonskiy yurishlari (miloddan awalgi 329-327 yillar) davrida 
to‘plandi.
Keyinroq antik davming yirik geograf olimi