Tibbiyot instituti talabalari uchun

Yurak toj arteriyalarining aterosklerozi
Bu kasallikning eng xavfli ko’rinishlaridan biridir. Pilakchalar o’ziga bop 
joylarda, ko’pincha chap toj arteriyasining pastga tushuvchi tarmog’ida uning 
asosiy stvoldan chiqish joyida, o’rab turadigan chap arteriyada va o’ng toj 
523

---

arteriyasining boshlang’ich qismida paydo bo’ladi. Pilakchalar asta-sekin yirik 
tomirlarning boshdan oyog’ida vujudga keladi. Mayda tomir tarmoqlari, odatda, 
shikastlanmaydi. Arteriyalar zich bo’lib qoladi, ohaklanganida esa ularni pichoq 
bilan kesib ham bo’lmaydi. Pilakchalar toj arteriyalarida ekstsentrik tarzda va 
odatda, miokardga tarqalib turadigan tomonda joylashadi.
Aterosklerotik pilakcha asta-sekin qat-qat bo’lib boradi, ohaklanib toj 
arteriyasi yo’lining torayib qolishiga olib keladi. Shu munosabat bilan aylanma 
yo’llar vujudga kela boshlaydi. Bu o’z navbatida organizm uchun kompensator-
moslanish jihatidan katta ahamiyatga ega bo’lib, ateroskleroz xiyla darajaga 
etganida ham koronar qon aylanishini ta’minlab turadi.
Koronar arteriyalar tarmoqlaridan har biri (ko’pincha chap toj arteriyasining 
pastga tushuvchi tarmog’i) stenozlaydigan aterosklerozga uchraganida ishdan 
chiqib qolgan arteriyaning periferik qismida qon aylanish anchagina buziladi. 
Bunda qon qisman ortograd yo’nalishda, ya’ni markazdan periferiyaga tomon 
yo’nalishda, qisman retrograd yo’nalishda oqadi, ya’ni tomirning toraygan yoki 
tamomila bekilib qolgan joyidan pastdagi qismi periferiyadan markazga tomon 
yo’nalishida qon bilan to’ladi. Qon shu tariqa oqib turadigan bo’lsa, qon oqimlari 
bir-biriga to’qnash kelib, girdoblanishi va boshqa gemodinamik o’zgarishlar sodir 
bo’lishi mumkin. Shu munosabat bilan kollateral yo’llarining anatomik jihatdan 
etarli bo’lishi ular hamisha ham funktsional jihatdan etarli bo’ladi, degan gap 
emas, shunga ko’ra, koronar aterosklerozga chalingan kasallarda hamisha 
kollateral yo’ldan qon bilan ta’minlanishning etishmay qolish xavfi tug’iladi. Shu 
sababdan, kollaterallar qanchalik yaxshi rivojlanmasin, oqibatda ular koronar 
etishmovchiligini va xoh o’tkir bo’lsin, xoh surunkali bo’lsin kelib chiqishi 
mumkin bo’lgan gemodinamik o’zgarishlarni bartaraf qila olmaydi.