Tibbiyot instituti talabalari uchun

apopleksiyalar
yoki gemorragik 
insultlar
deb aytiladi.
Qon quyilgan joyda miya to’qimasi emirilib, qon laxtalari va yumshagan 
540

---

miya to’qimasi bilan to’lgan bo’shliq hosil bo’ladi. Bunga miya kistasi va 
miyaning qizil yumshashi
deyiladi. Qon quyilishi har xil kattalikda bo’lib, ba’zan 
markaziy kul rang tugunlar zonasini boshdan oyoq qoplab oladi, miyaning yon 
qorinchalariga, III va IV qorinchalariga qon quyiladi va miya asosi sohasiga qon 
o’tadi. Miya qorinchalariga qon quyilishi tufayli sodir bo’lgan insultlar ko’pincha 
bemorlar to’satdan o’limining sababchisi hisoblanadi. Qon quyilgan joy atrofida 
miya to’qimasi shishgan, nuqta-nuqta quyilgan qon shimilgan bo’ladi.
Gipertoniya kasalligi tufayli sodir bo’lgan gemorragik insultdan o’lgan 
bemor bosh miyasining mayda arteriyalari bilan arteriolalarini sinchiklab 
tekshiriladigan bo’lsa, har xil vaqtdan qolgan o’zgarishlarni – sklerotik, 
gialinlashgan eski o’zgarishlarni, plazmatik shimilish hamda fibrinoid nekroz 
ko’rinishidagi yangi o’zgarishlarni topsa bo’ladi. Gipertoniya kasalligida 
birmuncha yirikroq kalibrli miya arteriyalari va ularning tarmoqlarida hamisha 
aterosklerotik o’zgarishlar ko’riladi va buning oqibatida tromboz rivojlanishi 
mumkin.
Tomirlar shikastlanishining organlarga aloqador yuqorida keltirilgan 
xususiyatlari munosabati bilan gipertoniya kasalligining 4 ta kliniko-anatomik 
shakli farqlanadi: yurak, buyrak, miya va aralash shakllari.
Gipertoniya kasalligi deyarli hamisha ateroskleroz bilan birga o’tadi. 
Ba’zan, xususan yoshi qaytgan odamlarda ateroskleroz shu qadar kuchli 
rivojlangan bo’ladiki, ana shu ikkita kasallikni klinikada bo’lsin, sektsion stolida 
bo’lsin differentsial diagnostika qilishda katta qiyinchiliklar tug’diradi.
Gipertoniya kasalligi bilan ateroskleroz munosabati juda murakkab bo’lib, 
bu masalaning hamma tomonlari ham aniqlangan emas. Gipertoniyaning 
ateroskleroz avj olishiga shart-sharoit yaratib berishini klinikada o’tkazilgan 
kuzatuvlar, shuningdek tajriba ma’lumotlari ishonchli qilib ko’rsatib beradi. 
Chunonchi, arterial qon bosimi normal odamlarda yuqori ichak tutqich 
arteriyasining 12 foiz, arterial qon bosimi yuqori bo’lgan odamlarda esa 30-foiz 
hollarda ateroskleroz bilan shikastlanishi aniqlanilgan. Birinchi toifa odamlarning 
12 foizida, ikkinchi toifalilarning 45 foizida esa buyrak arteriyalari shikastlanishi 
541

---

topilgan. Shunday qilib, gipertoniya kasalligida gemodinamik va mexanik ta’sirlar 
aterosklerozni kuchaytiradigan faktorlar ekanligini ta’kidlash maqsadga 
muvofiqdir. Shu bilan bir qatorda juda og’ir darajadagi gipertoniya kasalligini ham 
aytarli aterosklerozsiz o’tgan hollari ham ma’lum. Gipertoniyaga xos belgilarsiz 
o’tadigan keskin ateroskleroz hollari ham uchrab turadi.
A.L.Myasnikov gipertoniya kasalligi bilan aterosklerozni bir-biriga 
yaqinlashtiradigan bir qancha belgilarni keltiradi. Ikkala kasallikning oilaviy-irsiy 
xarakterda bo’lishi, qon biokimyoviy ko’rsatkichlarida bir xil o’zgarishlar topilishi 
(xolesterin, lipoproteinlarning ko’payishi), yurakning gipertrofiyaga uchrashishi 
ana shu umumiy belgilar qatoriga kiradi. Ikkala kasallikning kelib chiqish vaqtida 
ham ularni bir-biridan ajratadigan farqlarni topish qiyin. Klinik kuzatuvlar 
gipertoniya kasalligi odam 30 yoshga kirganidan keyin boshlanishi mumkinligini 
ko’rsatadi. Ma’lumki, simptomsiz o’tayotgan aterosklerozning boshlanishi deb 
hisoblanadigan lipoidoz ham xuddi shu yoshlarda paydo bo’lishi mumkin. Mana 
shu narsalarning hammasi A.L.Myasnikovga tomirlar sistemasining kasalligi bitta 
bo’lib, u idora etuvchi markaziy apparatning izdan chiqishi tufayli vujudga keladi 
va ba’zi hollarda gipertoniya kasalligiga (vazopressor o’zgarishlar ustun 
turganida), boshqa hollarda esa aterosklerozga (lipid almashinuvining buzilganida) 
olib keladi, deb fikr bildirishga asos beradi.
Biroq gipertoniya kasalligi bilan ateroskleroz avj olgan vaktida bir-biriga 
yaqin turadigan, lekin o’zining dastlabki ko’rinishlari mexanizmi jihatidan keskin 
farq qiladigan 2 ta mustaqil kasallikdir, deb hisoblash ancha to’g’riroq bo’ladi. 
Gipertoniya kasalligi, avvalo, o’zining kelib chiqish mohiyati bilan markazga 
aloqador bo’lgan angionevrozdir. Angionevroz bo’lganida ham muayyan 
arteriyalar sistemasi, chunonchi, arteriolalar shikastlanadigan tarqoq 
angionevrozdirki, butun kasallikning rivojlanish dinamikasi shularning 
shikastlanishiga bog’liq bo’lib qoladi.